میراث مکتوب – فرهنگ‌ها فهرستی از واژگان عادی یا موضوعی یک زبان هستند که بر طبق اصول و روش‌های خاصی گردآوری و بر اساس حروف الفبایی تنظیم شده و اطلاعاتی دربارۀ واژگانی که تعریف یا توصیف می‌شوند، عرضه می‌دارند. 
نوع این اطلاعات بر اساس تقسیم‌بندی فرهنگ‌ها متفاوت است. در فرهنگ‌های واژگانی، اطلاعاتی از قبیل املا و دستور و تلفظ و کاربرد واژگان منظور می‌گردد.
با گسترش هرروزۀ علم، واژگان تخصصی بیشتری پا به عرصۀ ظهور می‌گذارند. این واژگان غالباً از زبان مبدأ بدون ترجمه وارد زبان فارسی می‌شوند؛ زیرا به دلیل تخصصی‌بودن، دیگر حامل معنای معمولی خود نیستند و باید معادل‌سازی علمی شوند تا در حوزۀ علمی زبان مقصد به کار گرفته شوند. از این‌رو نیاز به فرهنگ‌های موضوعی در زبان فارسی به‌ویژه از دو جهت قابل بررسی است: اول: معادل‌سازی واژگان تخصصی به فارسی مطابق اصول و ضوابط واژه‌گزینی و زبان‌شناسی؛ دوم: توصیف واژه‌های تخصصی. از میان راهکارهای ارائه‌شده از سوی متخصصان برای معادل‌سازی، این مجموعه راهکارهای ذیل را در انتخاب معادل برگزیده است: تقدون واژه‌های فارسی بر غیرفارسی؛ بسامد بیشتر در میان متون ترجمه‌شدۀ زبان‌شناسی و در نتیجه کارآیی بیشتر میان متخصصان؛ سادگی و زودفهم‌بودن (ترجیح ترجمه‌های کوتاه بر عبارت‌های طولانی) و قابلیت اشتقاق‌پذیری.
هدف اصلی این فرهنگ گردآوری مجموعه‌ای از اصطلاحات تخصصی و نیمه‌تخصصی زبان‌شناسی در حوزه‌های مختلف مربوط به آن است. بدین‌منظور در ابتدا فرهنگ‌نگاری در متون گذشته بررسی شده است، سپس راهکارهای درست فرهنگ‌نگاری و معادل‌یابی واژگان تخصصی از میان پژوهش‌های صاحب‌نظران فراهم شده است. مواد خام تحقیق شامل اصطلاحات متون زبان‌شناسی طبق ضوابط یادشده برگزیده، به عنوان مدخل در چارچوب اصول و ضوابط فرهنگ‌نگاری جمع‌آوری و توصیف شده است. سپس بر اساس حروف الفبایی تنظیم شده و با ذکر مثال و شواهد توضیح داده شده است. مدخل‌ها با استفاده از منابع دو زبان فارسی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفته‌اند و هر کجا که امکان مقایسه وجود داشته، مقایسه صورت گرفته است. در مجموع تعداد 1142 مدخل از اصطلاحات زبان‌شناسی و حوزه‌های وابسته به آن جمع‌آوری شده است که می‌تواند مورد استفادۀ دانشجویان رشتۀ زبان‌شناسی و رشته‌های وابسته و معلمان و دانشجویان آموزش زبان فارسی قرار گیرد.
در این مجموعه معادلهای تخصصی زبان‌شناسی با اتکا به منابع زبان‌شناسی فارسی و انگلیسی هر مدخل توصیف شده است. پراکندگی آرا در معادل‌سازی واژگان، وجود نظریه‌های گوناگون در توصیف یک مدخل، نبود یک فرهنگ جامع فارسی زبان‌شناسی که بتواند الگوی کار واقع شود از جمله محدودیت‌هایی هستند که نگارندگان با آن مواجه بوده‌اند.
با توجه به اصول فرهنگ‌نگاری موضوعی، این فرهنگ رعایت ویژگی‌های زیر را در دستور کار خود قرار داده است:
الف) طرح و توضیح واژگان تخصصی که فقط در زبان‌شناسی کاربرد دارند؛ مثل حلقومی، نواخت، واخد زبرزنجیری و اصطلاحات نیمه‌تخصصی که ممکن است در رشته‌های دیگر کاربرد داشته باشند، اما در اینجا مفهوم خاص خود را در زبان‌شناسی می‌طلبد، مثل پالایش، درون‌داد، آهنگ.
ب) با توجه به اینکه این فرهنگ یک‌زبانه و فارسی به فارسی است و بیشتر اصطلاحات ترجمه هستند، گزینش معادلهای فارسی برای اصطلاحات انگلیسی بر اساس چند مبنا صورت گرفته است:
1. بیشترین بسامد میان ترجمه‌های حاضر؛ 2. ترجیح معادلهای فارسی بر غیرفارسی؛ 3. انتخاب معادل خارجی در صورت تبدیل شدن به یک اصطلاح رایج در ترجمه‌های متون فارسی و زبان‌شناسی مثل ترجیح اصطلاح پارامتر بر عامل متغیر؛ 4. برای رفع ابهام اصطلاحات انگلیسی در مقابل معادل‌ها آورده شده است؛ 5. آوانگاری معادلهای فارسی به شیوه آوانگاری آمریکایی نگارش شده و در آن الگوی هجایی فارسی رعایت شده و صامت آغازی همزه در ابتدای هجاهایی که با مصوت آغاز می‌گردند، در نظر گرفته شده است؛ 6. در صورت لزوم برای شرح برخی از اصطلاحات، تصاویر لازم از طریق عکس یا نقاشی درج شده است؛ 7. کلیه مدخل‌ها از لغتنامه‌های آخر کتاب‌های زبان‌شناسی و فرهنگ‌ها و متون زبان‌شناسی جمع‌آوری شده است؛ 8. در مقابل هر اصطلاح، رشتۀ تخصصی مربوط به آن نیز آورده شده است، مثل دیرش و امتداد (آواشناسی) و گروه (دستور)
بهمنی، میترا، فرهنگ توصیفی اصطلاحات زبان‌شناسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 830 صفحه، قطع: وزیری، 1397.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات