میراث مکتوب – تذكره های فارسی از منابع اصلی تاریخ ادبیات است.
نهضت تذكره نویسی فارسی در دوره قاجار و در آستانه مشروطه شتاب بیشتری گرفت؛ درون مایه انتقاد مانند انواع دیگر نثر به جریان تذكره نویسی این دوره وارد شد و در شكل تذكره های نقیضه ای و طنز نمود یافت. نظیره هایی نیز برای این آثار انتقادی ـ مطایبه ای نوشته شد. یكی از مقلدین این رویكرد جدید، محمدكاظم تبریزی ملقب به اسرارعلی شاه است. او به تقلید از یخچالیه مذهب و با انتقاد از سطحی نگری و بی تدبیری عوام، گزینشی از یادداشت های خود را فراهم كرد و آن را با قلم هجو و مزاح و حكایات عجیب و افسانه های غریب آراست. او این اثر را بهجه الشعرا و رموز نجبا نامید. نویسنده این تذكره را از اشعار سست و بی ارزش و هجوی و لفاظی را گرد آورد و بی قید و شرط این اشعار و سرایندگان آنها را ستود؛ البته نویسنده در نوشتن این اثر انگیزه ای ویژه داشت كه از نظر پژوهشگران به دور مانده است! آشكار نشدن هدف این نوشتار، مخالفت ها و داوری هایی را نسبت به این اثر و نویسنده آن درپی داشته است. در این پژوهش، تذكره بهجه الشعرای اسرارعلی شاه و انگیزه نوشتن آن بررسی می شود؛ همچنین با معرفی تذكره حدیقه الشعرای اسرار و بررسی ارتباط آن با بهجه الشعرا، هدف نگارش بهجه الشعرا، یعنی رویكرد انتقادی و مطایبه ای آن روشن تر می شود.
متن کامل این مقاله که در مجلۀ متن شناسی ادب فارسی، سال دهم، شماره 2 منتشر شده است اینجا بخوانید.