میراث مکتوب – گمان می رود نگارش متون عرفانی در ادب فارسی از نیمه دوم قرن پنجم هجری آغاز شده است.
در این آثار بسیاری از آیات قرآن كریم و احادیث به طور پراكنده شرح و تفسیر می شود؛ البته اطلاعات دقیقی از نخستین تفسیرهای عرفانی قرآن كریم و احادیث به زبان فارسی و شیوه بیان آنها در جمع های علمی و عرفانی در دست نیست. از قرن ششم تفسیرهای سنتی فارسی رشد بسیاری یافت. برپایه اسناد و متون موجود به نظر می رسد برخی از حكیمان و عارفان با جهان بینی عرفانی و با تاكید بر جنبه های معرفتی آیات و احادیث به تفسیر روی آوردند. اكنون دو رساله در تفسیر آیات و احادیث موجود است كه از نخستین نمونه های كم یاب در این زمینه است. این دو رساله با نگارش مستقل و مجزا در مجموعه دست نوشته های سلیم آغا و كتابخانه سلیمانیه نگهداری می شود. فروزانفر یكی از این دو رساله را با عنوان تفسیر سوره محمد و سوره فتح به صورت تك نسخه تصحیح كرد؛ اما رساله ترجمه و تفسیر احادیث همچنان ناشناخته باقی مانده است. در این جستار شیوه شكل گیری و دگرگونی تاریخی تفسیرهای عرفانی فارسی قرآن كریم تحلیل و یكی از كهن ترین نمونه های تفسیر عرفانی احادیث نبوی نیز معرفی و بررسی می شود.
متن کامل این مقاله نگاشتۀ بهمن نزهت که در مجلۀ متن شناسی ادب فارسی (سال دهم، شماره 2، تابستان 1397) منتشر شده است اینجا بخوانید.