میراث مکتوب- نوشتار حاضر با هدف تبیین فراز و نشیب عامل و معلول های جغرافیایی – انسانی که می تواند گره های کور بازدارنده و یا عوامل رشد و گسترش را در هر برهه از زمان مشخص نماید و نیز سرعت و گسترش رو به رشد آموزش و پژوهش را که از جهش گسترده ای در حوزه آموزش عالی برخوردار بوده است، ضمن نقد و بررسی عوامل و پارامترهای گذشته و حال که در پویایی تاریخ در مهد تمدن این مرز و بوم موثر بوده اند را در قالب جمع آوری برخی سخنرانی های استاد فرهیخته تاریخ – دکتر نورالله کسائی – تبیین نماید. 
دانش در نهاد آموزش و پرورش نه تنها نقش اساسی داشته، بلکه از زمان های اولیه جزء لاینفک فرهنگ، تمدن، اندیشه و رفتار یک جامعه بوده است، به گونه ای که در هر برهه از زمان از آفت های فکری در افت و خیزهای شرایط و خودکامگی حاکمیت و تهاجم فضای فکری، اجتماعی، سیاسی در امان نبوده است. اگرچه حضور انسان های آزاد، با اراده، اندیشمند و دلسوز، این محرومیت و آفت ها را از بطن جامعه که با فراز و نشیب هایی در ترسیم مرزهای جغرافیایی رو به رو بوده، به سلامت کنترل و حذف نموده است به گونه ای که کارنامه 14 قرن تاریخ علوم و معارف اسلامی این مرز و بوم را بدون اغراق و بدون هیچ تعصب در شکوفایی و گستردگی دامنه دانش و اندیشه بر اساس عقل و خرد و خردگرایی حفظ کرده و نشان داده است. بسیاری از ایرانیان با دانش و درایت خاص خود به گونه ای عمل کرده اند که تاریخ آن را به ثبت رسانده، همچنان که در قرون چهارم و پنجم شاهد ثبت اوج رونق کتاب که نقش وزین و گسترده ای در فعالیت های علمی داشته، بوده ایم یا در بازه قرن پنجم تا هفتم، شاهد دوره درخشان فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه تأسیس مدرسه، مراکز آموزش از خانه تا دانشگاه، مسجد و مدرسه در جهان اسلام، به شکلی که این مرز و بوم مهد تمدن، تربیت و ظهور دانشمندان بزرگ و شاعرانی نامی بوده است. اگرچه بر کسی پوشیده نیست که دانش، مرز نمی شناسد، اما دارندگان یا جویندگان دانش، امروزه گاهی به نحو دردناکی با مرزها روبه رو هستند، لذا از این رهگذر بر آن شدیم که فراز و نشیب عامل و معلول های جغرافیایی – انسانی را که بتواند گره های کور بازدارنده و یا عوامل رشد و گسترش را در هر برهه از زمان مشخص نماید و بتواند سرعت و گسترش روبه رشد آموزش و پژوهش را که از جهش گسترده ای در حوزه آموزش عالی برخورداز بوده است، ضمن نقد و بررسی عوامل و پارامترهای گذشته و حال که در پویایی تاریخ در مهد تمدن این مرز و بوم مؤثر بوده اند را در جمع آوری بعضی سخنرانی های استاد فرهیخته تاریخ – دکتر کسائی – به جست و جو بنشینیم.
فهرست فصل ها:
فصل اول: صعود و رکود علم و فرهنگ در تمدن اسلامی
فصل دوم: دانش آموزی سعدی در بغداد و نظامیه بغداد
فصل سوم: دانش و آموزش در عصر پیامبر اسلام (ص)
فصل چهارم: «دانشگاه، جامعه و چشم اندازهای نو» تاریخچه آموزش عالی و فراز و نشیبهای آن در ایران
فصل پنجم: کتاب در عصر زرین فرهنگ اسلامی گفتگو با دکتر نورالله کسایی «استاد گروه تاریخ و تمدن دانشگاه تهران»
فصل ششم: سرگذشت آموزش ها و نهادهای آموزشی فلسفی (در ایران و اسلام) دکتر نورالله کسائی دانشگاه تهران، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی
فصل هفتم: عواملی که در گذشته مانع پیشرفت فرهنگ و تمدن اسلامی شد
فصل هشتم: پیشینه ی مشارکت ایرانیان در ایجاد و اداره ی نهادهای آموزشی
فصل نهم: سیره ی سامانیان در بزرگداشت دانشمندان
فصل دهم: آموزش های و نهادهای آموزشی در روزگار فردوسی
فصل یازدهم: وقف در خدمت نهادهای علمی – آموزشی دکتر نورالله کسائی
فصل دوازدهم: عوامل مؤثر در سراشیبی فرهنگ و تمدن اسلامی
فصل سیزدهم: از نظامیه تا مستنصریه دکتر نورالله کسائی «تحقیق در آموزش ها و آموزشگاههای قرن پنجم تا هفتم هجری»
فصل چهاردهم: امنیت فکری و استقلال ملی، دو عامل موثر در پیشرفت و گسترش دانش ها
کسایی، نورالله، صعود و رکود علم و فرهنگ در تمدن اسلامی، تهران، ری را، 1396.
منبع: کتابخانۀ تخصصی تاریخ ایران و اسلام