میراث مکتوب – میرزا فتحعلی در سال ۱۸۴۹م. یعنی یازده سال پیش از ابراهیم شینازی، اصلاحگر معروف ترکیۀ عثمانی، مبادرت به نوشتن نمایشنامه از نوع تئاتر غربی کرد و در این حوزه گوی سبقت را در شرق از همگان ربود. او دلیل پرداختن به تئاتر را تشویق ژنرال ورانسوف، فرمانروای قفقاز اعلام می‌کند که با تأسیس نخستین تئاتر در شهر تفلیس در سال ۱۲۶۶ ق. از نویسندگان درخواست کوشش در این حوزه دارد. از این رو میرزا فتحعلی «محض استظهار ملت اسلام از این امر غریب، بر سبیل امتحان شش تمثیل [نمایشنامه‌های کمدی انتقادی] و یک حکایت [به سبک و شیوۀ داستان نویسی جدید] در زبان ترکی» تصنیف و آن را به ژنرال تقدیم کرد تا دیگران با آگاهی از تئاتر به این امر مبادرت کنند و تئاتر در جهان اسلام شهرت پذیرد.
او پس از نوشتن نمایشنامه‌ها هموتره در این فکر بود که آن‌ها را به زبان فارسی نیز ترجمه و منتشر سازد…سرانجام میرزا محمد جعفر قراجه داغی آن‌ها را با عنوان تمثیلات در سال ۱۲۸۷ به فارسی برگرداند. رضایت میرزا فتحعلی از این ترجمه از نامه‌ای پیداست که به میرزا یوسف خان و نیز به خود میرزا جعفر نوشت: «آفرین، آفرین، صد آفرین به قلم مشکین رقم شما…بهتر از این ترجمه نمی‌توان کرد».
چاپ حاضر از تمثیلات بر اساس نخستین چاپ ترجمۀ کامل آن، منتشرۀ کارخانۀ استاد کربلائی محمد حسین در طهران، سنۀ ۱۲۹۱ سامان یافته است. موارد اختلاف نسخۀ اصل با دیگر چاپ این کتاب (سال ۱۳۵۶ شمسی، تهران) در پاورقی صفحات آمده است.افزون بر این کتاب حاضر مشتمل بر دو نامۀ میرزا فتحعلی به میرزا یوسف خان و مترجم کتاب (دربارۀ ترجمۀ همین کتاب) و سرگذشت میرزا به قلم خودش است.
میرزا فتحعلی آخوندزاده، تمثیلات: شش نمایشنامه و یک داستان، مترجم: میرزا محمدجعفر قراجه داغی، تهران، مولی، قطع: رقعی، 320 صفحه، 1397.