میراث مکتوب – با آغاز قرن سوم هجری نهضت علمی ترجمه در جهان اسلام شکل گرفت و سبب شد در اندک زمانی حجم گسترده ای از کتب علمی و فلسفی از زبان های یونانی، سریانی، هندی، و پهلوی به عربی برگردانده شود.
بنای این نهضت علمی در دربار خلفای عباسی، به ویژه هارون الرشید (خ 170- 193 ق) صورت گرفت و در زمان خلافت پسرش، مأمون (خ 198 – 218 ق)، به اوج خود رسید. نهضت ترجمه سبب شد مسلمانان وارث فرهنگ علمی و فلسفی یونان شدند و این زمانی بود که اروپا خود در قرون وسطی به سر می برد و تسلط مذهب و کلیسا به گونه ای بود که مردم از همه ی شئونات و دستاوردهای علیم پیشینیان خود بی اطلاع بودند. مسلمانان، در این جنبش علمی، نقش ارزنده ای در زنده نگه داشتن و انتقال این آثار ایفا کردند، به طوری که، با پیدایش رنسانس، اروپاییان برای برخورداری از علوم گذشته ی خویش به ناچار به آثار نظریه پردازان مسلمان روی آورند. فلاسفه و متفکران اسلامی در بیت الحکمه به ترجمه ی علوم گوناگون پرداختند و در زمره ی این علوم، موسیقی نیز به عنوان مبحثی از علوم چهارگانه ی ریاضیات، مورد توجه قرار گرفت. در پی ترجمه ی این آثار نظریه پردازان اسلامی، مباحث علمی موسیقی زمان خود را با مبانی نظری موسیقی یونان مطابقت دادند و آن با تبیینات جدید ارائه نمودند. امروزه بر اساس فهرست هایی که در همان زمان ثبت شده می توان به آثار نظریه پردازان یونان در زمینه ی علم موسیقی، که به زبان عربی ترجمه شده، دست یافت. شایان ذکر است در همین موضوع از یکصد و پنجاه سال قبل پژوهش ها و تحقیقاتی انجام شده و شماری از مستشرقان و موسیقی شناسان به مطالعه در این حوزه پرداخته و برخی از رسائل باقی مانده را تصحیح و بررسی نموده اند. در کتاب حاضر نیز نگارنده سعی کرده به آثار موسیقایی ای بپردازد که طی نهضت ترجمه، در قرن سوم تا پنجم هجری، به عربی ترجمه شده است و افرادی آن کتب را مشاهده و ثبت کرده اند. از این رو نگارنده نخست به مطالعه ی آثار یونانی پرداخته و بیان کرده که هر یک از این آثار زیر مجموعه ی کدام یک از مکاتب موسیقایی یونان بوده است. گام بعدی مطالعه ی نهضت ترجمه و بررسی آثار موسیقایی است که در این نهضت به عربی ترجمه شده است. سپس، به جایگاه موسیقی در طبقه بندی علوم نظریه پردازان اسلامی پرداخته و بیان شده کدام یک از نظریه پردازان اسلامی به آثار ترجمه شده در طی نهضت توجه کرده اند. و در خاتمه، با استناد به شواهد ارائه شده، بیان شده چه مباحثی از علوم موسیقی یونان به موسیقی جهان اسلام راه پیدا کرده است.
فهرست فصل های کتاب:
فصل اول: نظریه پردازان قدیم یونان در حوزه ی موسیقی
فصل دوم: نهضت ترجمه
فصل سوم: نظریه پردازان مسلمان در حوزه ی موسیقی
فصل چهارم: سخن آخر
هدایت زاده، نکیسا، تاثیر نهضت ترجمه در موسیقی جهان اسلام (قرن سوم تا پنجم هجری)، تهران، سورۀ مهر، 112 صفحه، قطع: وزیری، بها: ۷۰۰۰۰ ریال، 1396.
منبع: کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران