میراث مکتوب – خوشبختانه پس از سالها تحقیق و تتبّع طاقت فرسا، از سوی سه تن از محقّقان سختکوش آذربایجان و از همکاران ارجمند مجلّه سفینه تبریز، محلِ تقریبی خانۀ خاقانی، در تبریزِ سدۀ ششم هجری مشخص شد.
این تحقیقِ مهم که بر مبنایِ اطّلاعات و داده هایِ مجموعۀ خطیِ سفینه تبریز(کتابت ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی در سده هفتم و هشتم هجری) و توسط استاد کریم میمنت نژاد،دکتر حسین شهبازی و خانم مهندس جعفرپور و ذیلِ اشراف استاد شفیعی کدکنی انجام گرفته، توانسته است محدودۀ جغرافیاییِ خانۀ خاقانی در دوران اقامت در تبریز را، بر روی نقشه های جغرافیایی ترسیم و تعیین نماید.
در بخشی از مقالۀ مهمِ «نکته های نویافتۀ محل زندگی خاقانی شروانی در تبریز» که در شمارۀ دوّم مجلۀ سفینۀ تبریز منتشر خواهد شد، می خوانیم:
سفینۀ تبریز (723-721ق)، نوشتۀ ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، آینه ای است که اوضاع فرهنگی و علمی و ادبی تبریز را در فاصله قرن ششم تا اواسط قرن هشتم نشان می دهد. این اثر، تنها منبع شناخته شده ای است که به نقل از «امالی» امین الدین حاجی بُله تبریزی (م.720ق) به محل زندگی خاقانی شروانی در تبریز اشاره دارد. چنانکه بر اساس حکایت آمده در سفینه، خانۀ خاقانی در میدان کهن تبریز واقع بوده است. هدف این جستار، پاسخ به پیشنهاد علمی دکتر شفیعی کدکنی، دربارۀ یافتن اطلاعاتی در خصوص میدان کهن و اهمیت داشتن این امر جهت شناسایی محدودۀ خانۀ خاقانی است. براساس یافته های تحقیق، عرصۀ میدان کهن تبریز واقع در محله مهادمهن در سیر تطّور زمان از میان رفته و اینک یادگارهایی از آن باقی مانده است. نویسندگان این مقاله با پرداختن به قراین موجود، علاوه بر بررسی محدوده میدان، طی قرن ششم تا زمان حاضر، بنابر شواهد و مستندات تاریخی سعی در بازشناسی مسیر بازگشت خاقانی از ضیافتی از راه دروازه سنجاران و دیدارش با اثیرالدین اخسیکتی در کوچۀ صاین الدین دارند. با شواهد تاریخی ذکر شده و تطبیق آن با نقشۀ دارالسلطنۀ قراجه داغی، در صورت صحیح بودن ادعای ابوالمجد تبریزی در باب سکونت خاقانی در میدان کهن تبریز، می توان چنین نتیجه گیری کرد که خانۀ خاقانی در محدودۀ خیابان فردوسی امروز واقع بوده و او پس از دیدار خود با اثیر،پس گذشتن از کنار مسجد جامع تبریز و عبور از آستانۀ امامزاده موسی، به منظور شرکت در یک میهمانی(نک:مجموعه خطی سفینه تبریز،ص:529) به دروازه سنجاران تبریز رفته است.
شایان ذکر است مجلّه سفینه تبریز در اوّلین شماره خود، اقدام به بازنشر مقاله ای مهم و قابل توجّه با عنوان «خاقانی و محیط ادبی تبریز» به قلم استاد شفیعی کدکنی نمود که با استقبال پژوهشگران خطّه آذربایجان مواجه شد. سفینۀ تبریز امیدوار است انتشار این مقاله نیز مورد توجه محققان قرار گیرد.
گفتنی است شماره دوّم مجله فرهنگی و هنری سفینۀ تبریز با رویکرد ویژه به مباحث خاقانی پژوهی، در بهار 96 منتشر خواهد شد.
محمّد طاهری خسروشاهی