میراث مکتوب- زندگی هانری ماسه سراسر با عشقی سرشار وقف زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایران شده‌است.» این یادداشت ابتدای کتاب مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی است؛ که در سال ۱۳۴۲ و به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد تولدش و برای سپاس از خدمات او به فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی، به همت دانشگاه تهران در ایران انتشار یافت.
هانری ماسه (۱۸۸۶–۱۹۶۹) خاورشناس، ایرانشناس، نویسنده، مترجم و محقق فرانسوی بود که عمده شهرتش به دلیل پژوهش‌هایش در زمینه ادب فارسی است. او در دو حوزه تحقیقات عربی و ایرانی فعالیت داشت، اما مطالعاتش در ادبیات فارسی برجسته‌تر و شناخته‌شده‌تر است.
زندگی و فعالیت‌های علمی
ماسه تحصیلات خود را در رشته ادبیات انجام داد و سپس در مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی پاریس به یادگیری زبان‌های عربی، فارسی و ترکی پرداخت. او همچنین در مدرسه عالی تحقیقات علمی – کاربردی پاریس در زمینه زبان‌شناسی و تاریخ ادیان به خصوص زبان‌های سانسکریت و ایرانی باستان و دین اسلام مطالعاتی داشت.
علاقه او به فرهنگ ایران و زبان فارسی و سعدی به قدری بود که در سال ۱۹۱۹ با رساله‌ای درباره سعدی دکترای خود را از دانشگاه سوربن دریافت کرد و سپس به استادی زبان‌های فارسی و عربی در دانشگاه الجزیره منصوب شد. از سال ۱۹۲۷ استاد زبان فارسی در مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی پاریس بود و بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۵۸ معاون این مؤسسه نیز بود.
از آثار او درباره ادبیات و فرهنگ ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد: تحقیق درباره سعدی (پاریس، ۱۹۱۹، بعدها توسط محمدحسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی در تهران ۱۳۶۴ شمسی ترجمه شد)؛ نظام‌الملک (۱۹۳۱)؛ فردوسی و حماسه ملی (پاریس، ۱۹۳۵)؛ منوچهری (الجزایر، ۱۹۳۵)؛ ادبیات فارسی معاصر (۱۹۳۵)؛ باباطاهر شاعر ایرانی (۱۹۳۷)؛ تمدن ایرانی (پاریس٫ ۱۹۵۲)؛ ترجمه بهارستان عبدالرحمن جامی (پاریس، ۱۹۲۵)؛ ترجمه بیست غزل حافظ (الجزایر، ۱۹۳۲)؛ ترجمه نوروزنامه (الجزایر، ۱۹۳۷)؛ ترجمه دانشنامه علایی ابن سینا (با همکاری محمد آشنا، پاریس ،۱۹۵۵ ۱۹۵۸)، ترجمه ویس و رامین (پاریس ،۱۹۵۹). آثار ماسه به زبان‌های فرانسه و انگلیسی منتشر شده و به عنوان منابع موثق در ایران و جهان شناخته می‌شوند.
به پاس خدمات علمی او، ماسه نشان‌های علمی متعددی دریافت کرد، استاد افتخاری دانشگاه تهران شد، عضو فرهنگستان ایران بود و مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی او توسط دانشگاه تهران منتشر شد.
ماسه در سخنرانی‌هایش، ادبیات فارسی را بر چهار ستون اصلی فردوسی، سعدی، حافظ و مولانا استوار می‌دانست و فردوسی را هم‌سنگ و حتی برتر از هومر یونانی می‌دانست. او حافظ را با گوته و سعدی را با آناتول فرانس مقایسه می‌کرد و مولانا را یگانه و بی‌همتا می‌دانست که نه تنها شاعر بلکه جامعه‌شناس و روانشناس کامل است. او یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان فرانسوی است که عمر خود را وقف شناخت و معرفی فرهنگ و ادب فارسی کرد و آثار او همچنان در مطالعات ایرانشناسی و ادبیات فارسی مرجع معتبر به شمار می‌روند.
هانری ماسه و سعدی
هانری ماسه به عنوان یکی از خاورشناسان برجسته فرانسوی، تحقیقات مهمی درباره سعدی انجام داده است. او در سال ۱۹۱۹ رساله‌ای درباره سعدی ارائه داد که دکترای خود را بر پایه آن اخذ کرد و این رساله از نخستین پژوهش‌های علمی و دقیق درباره زندگی و آثار سعدی به شمار می‌رود. ماسه با بررسی جامع آثار سعدی، به تحلیل ادبیات و جایگاه سعدی در ادب فارسی پرداخت و نقش او را در شکل‌گیری زبان فارسی نوین برجسته کرد.
تحقیقات ماسه شامل بررسی دقیق گلستان و بوستان سعدی، غزلیات و دیگر قالب‌های شعری او بود و به نقد و تحلیل مضامین اخلاقی، عرفانی و اجتماعی در آثار سعدی پرداخت. او همچنین به تأثیر سعدی بر زبان فارسی و ادبیات فارسی کلاسیک توجه ویژه داشت و نشان داد که چگونه سعدی با سادگی و ایجاز در بیان، توانسته است آثارش را ماندگار کند. او همچنین در آثار خود به مقایسه سعدی با دیگر شاعران بزرگ جهان پرداخت و جایگاه او را در ادبیات جهانی تثبیت کرد.
ماسه پنج بار به ایران سفر کرد تا به تحقیق درباره فرهنگ، آداب و رسوم و ادبیات ایران بپردازد و در مناسبت‌های علمی مختلف شرکت کند. تحقیقات گسترده او در زمینه فرهنگ، تاریخ و ادبیات فارسی، از منابع معتبر در پژوهش‌های ادبی و تاریخی به شمار می‌روند.
هانری ماسه، خاورشناس و ایرانشناس
هانری ماسه به عنوان یک خاورشناس و ایرانشناس برجسته شناخته شده است. به دلیل تخصص و تسلط او بر زبان‌ها و ادبیات خاورزمین، به ویژه زبان و ادبیات فارسی، و پژوهش‌های گسترده‌اش در زمینه فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایران. او در مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی پاریس به تدریس زبان فارسی و عربی پرداخت و به عنوان معاون این مؤسسه فعالیت کرد که جایگاه علمی مهمی به او داد. همچنین، سفرهای متعددش به ایران برای تحقیق میدانی درباره آداب، رسوم و ادبیات ایرانی، به غنای مطالعات او افزود و او را به عنوان یک پژوهشگر میدانی و نظری برجسته معرفی کرد.
از دیگر عوامل شناخته شدن ماسه به عنوان خاورشناس و ایرانشناس، نگارش آثار علمی معتبر و ترجمه متون کلاسیک فارسی به زبان‌های اروپایی است که به شناخت بهتر فرهنگ و ادبیات ایران در غرب کمک کرد. او همچنین عضو فرهنگستان ایران بود و به پاس خدمات علمی‌اش نشان‌های متعددی دریافت کرد. دیدگاه‌های علمی او درباره چهار ستون اصلی ادبیات فارسی (فردوسی، سعدی، حافظ و مولانا) و مقایسه آنها با بزرگان ادبیات جهان، جایگاه او را در ایرانشناسی تثبیت کرد.
هانری ماسه در فرهنگستان ایران عضویت داشت و به عنوان عضو وابسته این فرهنگستان شناخته می‌شد. عضویت او در فرهنگستان ایران یکی از نشانه‌های اهمیت و اعتبار علمی‌اش در حوزه ایرانشناسی بود. علاوه بر این، ماسه نشان‌های علمی متعددی دریافت کرد و به پاس خدمات علمی‌اش در زمینه فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی، مجموعه مقالات تحقیقی خاورشناسی او توسط دانشگاه تهران منتشر شد.
هانری ماسه و فردوسی و حماسه بزرگ ایران
هانری ماسه فردوسی را نه تنها به عنوان شاعر بزرگ، بلکه به عنوان حکیم و معلم بزرگ ایرانی می‌شناخت. او فردوسی را نمونه یک مرد بزرگ ایرانی با خصائل اخلاقی چون شرافت نفس، مناعت طبع، علو همت، رحمت و شفقت توصیف می‌کرد. او شاهنامه را حماسه‌ای ملی و اثری بی‌نظیر می‌دانست که به روشنی با هر نسل سخنی نو می‌گوید و هزاران سال است که الهام‌بخش انسان‌ها بوده است.
در سخنرانی‌های خود، فردوسی را هم‌سنگ هومر یونانی می‌دانست و حتی برتر از او می‌پنداشت. او فردوسی را ستون اصلی ادبیات فارسی در کنار سعدی، حافظ و مولانا قرار داد و تأکید کرد که شاهنامه نه تنها یک اثر ادبی بلکه تجسم یک ایرانی آرمانی و حکیم بزرگ است که خرد، داد، راستی، مردانگی و نیکی را ستایش می‌کند و با پلیدی و ستمگری مبارزه می‌نماید.
همچنین ماسه در سفر خود به ایران در جشن هزاره فردوسی، مقاله‌ای درباره اوصاف مناظر طبیعت در شاهنامه و خطابه‌ای در وصف سجایای اخلاقی فردوسی ایراد کرد و دو کتاب «فردوسی و حماسه ملی» و «به سوی خراسان» را منتشر نمود که نشان‌دهنده عمق شناخت و احترام او به فردوسی و شاهنامه است.
سرانجام هانری ماسه در ۹ نوامبر ۱۹۶۹ میلادی (آبان ۱۳۴۸) در هشتاد و چهار سالگی در پاریس درگذشت.
منبع: مهر