میراث مکتوب- دومین مجلد از مجموعه مقالات ایرانشناسی با عنوان «تاریخ‌نگار حقیقی (محسن‌نامه 2)» به عنوان یادبود مرحوم دکتر محسن جعفری مذهب، ایرانشناس فقید ایرانی منتشر شد.
این یادنامه به خواستاری جمشید کیانفر و پروین استخری از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران تدوین و منتشرشده است.
جمشید کیانفر، پژوهشگر حوزه تاریخ در پیشگفتاری که بر این اثر نوشته است به شانزدهم مهرماه و زادروز استاد ایرج افشار پرداخته و نوشته است: «این روز از دیرباز برای چو منی که تاریخ خوانده و به فرهنگ و سنن و آداب این سرزمین کهن عشق می‌ورزد، یادآور جشن مهرگان بود و یادگاری از تاریخ ایران باستان. بعدها یادآور زادروز فرزانه فرهیخته فروتن استاد ایرج افشار. اما طولی نکشید که این خرمی و جشن یادآور سالروز درگذشت استاد بی‌همتایم دکتر عبدالحسین نوایی شد. و حال دوسالی است که یادآور درگذشت ناگهانی دوست فرهیخته فرزانه دکتر محسن جعفری مذهب هم شده است. پا از دایره هستی نهادن ناگهانی این دوست فرزانه برایم دردناک و بسیار غم‌انگیز است».
در بخش دیگری از این پیشگفتار می‌خوانیم: «با نگاهی به کارنامۀ زنده‌یاد محسن جعفری مذهب می‌توان بدین نکته پی برد که او برخلاف اغلب استادان، پژوهشگری چند بعدی بود. انتشار بیش از 200 مقاله در موضوعات مختلف تاریخ و فرهنگ طی بیست و هفت سال، بهترین مصداق این گفته است. ناگفته نماناد که این حجم از مقاله، افزون بر سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های متعددی است که از دکتر جعفری مذهب به یادگار مانده است. با این‌که تخصص دانشگاهی و از سویی رسالۀ دکتری و پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد او دربارۀ تاریخ دوران مغول بود؛ اما اگر نیم‌نگاهی به آثار و مقالات او که طی سالیان دراز انجام داده بیاندازیم با مقاله‌های بسیار خوبی دربارۀ دوره‌های تاریخی دیگر همچون تیموریان، صفویان و حتی دوران معاصر نیز روبرو خواهیم شد».
دست‌اندرکاران پژوهشکدۀ اسناد نیز در کلام نخست «تاریخ‌نگار حقیقی (محسن‌نامه 2)» نوشته‌اند: «حدود دو سال از نبود جسم دکتر محسن جعفری مذهب در میان ما و در جلسات سازمان و پژوهشکدۀ اسناد می‌گذرد؛ ولی جان او همچنان در میان این گعده‌ها روان است. جلسه‌ای نیست که به مناسبتی یاد وی و فکر و دغدغه‌های ذهنی‌اش زنده نشود. او موجی بود بی‌آرامش که تنها با کوچ از جسم بیمارش به آرامش بیکران ملحق شد».
خوانندگان در ادامۀ این نوشتار می‌خوانند: «به پندار و گفتار او زمینه برای کار کردن و موضوع برای پرداختن در حوزه‌های فرهنگی و تاریخی به‌قدری فراخ است که برای هر محققی سهمی در خور وجود دارد. اگر کاری شد بخشی از حفره‌های فرهنگی پر می‌شود و اگرنه، هیچکس دیگری از خارج قادر به انجام درست آن نخواهد بود».
دومین مجلد مقالات ایرانشناسی با عنوان «تاریخ‌نگار حقیقی (محسن‌نامه 2)» حاوی بیش از بیست مقالۀ تخصصی دربارۀ ایران است. نخستین مقالۀ این مجلد به قلم مرحوم دکتر محسن جعفری مذهب با عنوان «ناصر خسرو: دبیر، معمار یا باستان‌شناس» نام دارد.
در بخشی از مقاله به دبیرپیشگی ناصر خسرو اشاره شده و آمده است: «تأکید دارم که ناصر خسرو علاوه بر نشان دادن دبیرپیشگی خود، در نوشتن سفرنامه، و دقت در جزییات امور (که گاه به خبرنگاری نزدیک می‌شده) و ثبت برخی امور به ظاهر کم‌ارزش، نگاهی نیز باستان‌شناسانه و معمارانه به اطراف خود داشته که او را از همزمانان، بلکه بسیار از آیندگان خود سرآمد کرده و توجه به آن موضوع این نوشته است».
«خاندان کوثر همدان» نوشته پرویز اذکایی، «شکل‌گیری تاریخ‌نگاری ایرانی» به قلم امین آریان‌راد، پیشنیه واژگان ایرانی کشت و کار (جستاری از تاریخ کشاورزی ایران) نوشته محسن ابریشمی و چندین مقالۀ دیگر در این مجلد گردآوری و در دسترس علاقه‌مندان مباحث ایرانشناسی قرار گرفته است.
«تاریخ‌نگار حقیقی (محسن‌نامه 2)» در 617 صفحه از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است.