میراث مکتوب – ضمیمۀ 39 آینۀ میراث (دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی – دورۀ جدید، سال سیزدهم، ضمیمۀ شمارۀ 39، سال 1394) با عنوان «گونه شناسی متن های فارسی (گونۀ فارسی فرارودی (ماوراءالنهری) با نگاهی به کتاب ارشاد» تألیف دکتر علی رواقی منتشر شد.
زبانی که پس از کمرنگ شدن زبان پهلوی، از سدۀ سوم هجری در گسترۀ ایران بزرگ، به کار گرفته شد و آن را به نام زبان فارسی می شناسیم، بی گمان در حوزه های جغرافیایی مختلف این سرزمین کاربردی یکسان نداشته است و به دلیل آمیختن و ترکیب شدن با گونه ها و گویشهای زبانهای ایرانی، در هریک از حوزه های پرشمار این زبان، از ویژگی های واژگانی و ساختاری (صرفی و نحوی) و آوایی ویژه و متفاوتی، برخوردار شده است.
نوشته های بر جای مانده از سرایندگان و نویسندگان هریک از این حوزه های جغرافیایی هم، گویای ناهمخوانیهای فراوان زبان این نوشته هاست، از این روی پذیرفتنی نیست که آثار گونه گون مکتوب در حوزه های پرشمار زبان فارسی را از نگاه سبک و سبک شناسی یکسان بدانیم و همگی را بی توجه به ناهگونیهای زبانی، واژگانی و ساختاری و آوایی این متنها، در قالب دورۀ تاریخی سبک خراسانی، سدۀ سوم تا پنجم هجری ، در شمار آوریم.
بررسی و پژوهش در زبان متنهای پرشمار زبان فارسی، که تنها در سده های سوم تا پنجم هجری سروده و نوشته شده اند به روشنی نشان می دهد که نوشته های هریک از حوزه های جغرافیایی در همین روزگاران، از نگاه سبک شناسی یا گونه شناسی، خواه گونۀ زبانی و خواه گونۀ فرهنگی تفاوت های بسیار دارند.
نگارنده در این نوشتار دربارۀ یکی از کتاب هایی که به گونۀ ماوراءالنهری (فرارودی) در این حوزه نوشته شده است سخن می گوید. به اعتقاد دکتر علی رواقی، این پژوهش می تواند راه و روند تازه ای را در سبک شناسی یا به تعبیر نگارنده گونه شناسی زبان فارسی را به مخاطب نشان دهد، همچنان که بر پایۀ همین دانش (گونه شناسی) می توان به دگرگونیهای گسترده ای در دستور تاریخی زبان فارسی و تاریخ زبان و دستور زبان فارسی، دست یافت. جدا از آنکه می توان متنهای کهن و قدیم فارسی را بر بنیاد دانش گونه شناسی به صورتی علمی به سامان رساند.
در ادامۀ این نوشتار به بررسی ویژگیهای واژگانی یکی از متن های فرارودی (ماوراءالنهری) پرداخته و از همخوانی های زبانی این متن با نوشته های دیگر سخن گفته است و در کنار آن نگاهی کوتاه به شماری دیگر از گویشهای گونۀ فرارودی، هم چون گویش بخارایی و سمرقندی و فرغانی و … افکنده است.
آینۀ میراث ضمیمۀ 39 (گونه شناسی متن های فارسی – گونۀ فارسی فرارودی (ماوراءالنهری) با نگاهی به کتاب ارشاد) – (دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی – دورۀ جدید، سال سیزدهم، ضمیمۀ شمارۀ 39، سال 1394)
صاحب امتیاز: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مدیرمسئول: اکبر ایرانی
سردبیر: مجدالدین کیوانی