میراث مکتوب – کتاب حاضر به صورت مستند و با استفاده از آرشیوهای عثمانی، ایران و عراق به موضوع کشتار مردم کربلا به دست سپاه محمدنجیب پاشا، والی بغداد در سال 1258هـ/1843م می‌پردازد.
مجموعه «اسناد و تصاویر کربلا» با توجه به فهرستهای ضمیمه، مدارک اصیل و متنوعی است که در قالب گزارشها و مدارک رسمی دولتهای قاجار (ایران)، عثمانی (ترکیه) و عهد حکومتهای پادشاهی و جمهوری عراق، گرد آمده است. دورۀ تاریخی این مجموعه فاصله سالهای 1191- 1413هـ/ 1777-1992م را در برمی‌گیرد.
در معرفی این مجموعۀ متنوع باید گفت که مدارک معرفی شده شامل اطلاعات گسترده ای در باب این موضوعات است: حوادث طبیعی، اماکن مذهبی – آیینی، امور فرهنگی – اجتماعی، برنامه های آموزش عمومی مدارسف حوادث و انقلاب ها، وضعیت بهداشتی، تأسیسات و امکانات شهریو سازمان های اداری.
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان در مقدمه‌ای که بر این کتاب نگاشته، چنین آورده است: «ایران و عراق از این دست کشورها هستند، چنانکه در برخی از ادوار تاریخی، حتی از پیش از اسلام، مطلقاً تصور جدایی میان آنها وجود نداشت، ضمن آن که بحثهای قومی و دینی همان روزگار هم بود، اما قوت نقاط مشترک بیش از آنی بود که بخواهد آنها را رودروی هم قرار دهد. پس از اسلام، و در طول قرون، این مناسبات فراز و نشیبهای زیادی داشته است، اما چنان که میدانیم، از پس از تشکیل ایران ایلخانی، سرنوشت ایران و عراق باز مشترک شد و تمایز میان آنان به کلی کنار گذاشته شد. در دوره ترکمانان نیز اوضاع به همین شکل بود تا آن که دولت عثمانی در غرب و دولت صفوی در شرق برابر هم قرار گرفتند. بسیار طبیعی بود که صفویان که خود را میراثدار ترکمانان میدانستند، تعریف یک دستی برای منطقهای به وسعت نیمه غربی ایران و عراق داشته باشند، اما مشکلاتی که پیش آمد، از جمله توسعهطلبی عثمانیها به سمت شرق یا همان سیاست شرقی، آنان را به تسلط تجاوزکارانه بر عراق کشاند و به دلیل اختلافاتی که با صفویان برای‌شان پیش آمد، تصمیم به ماندن در این منطقه گرفتند.
این تسلط تجاوزکارانه چند قرن به طول انجامید و صرف از نظر مسائل مختلف، مشکل مهمی را میان مردم دو سو که تا پیش از آن در قرون طولانی تفکر یک سرزمینی داشتند، ایجاد کرد. بویژه که ایران شیعی صفوی که این بار از نظر مذهبی یک دست شده بود، در مقابل دولت عثمانی سنی قرار گرفت که بر عتبات عالیات و شیعیان عرب و عجم آن نواحی تسلط یافته بود. مجادلات آنان میان جنگ و صلح ادامه یافت، اما مردم دو طرف، بهویژه ایرانیان همچنان همان ایدههای قرون قبل را داشتند و رفت و آمد میکردند. آنها تحمل هر نوع سختی را در مرزها بر خود هموار میکردند تا بتوانند به زیارت بروند و حتی در آنجا بمانند…
داستان کشتار در کربلا به سال 1258 هجری قمری. 1842 میلادی ـ موضوع این کتاب ـ برگی از ادامه همان مسائل مشکلات است… معالاسف، حادثه یاد شده که خسران و زیان آن در کنار حمله چند دهه قبل وهابیها به کربلا برای شیعیان بسیار زیاد بود، از طرف ما ایرانیها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. درحالی که ترکها، پژوهشگران عراقی و بعضاً فرنگی‌ها، به این موضوع پرداختهاند. این در حالی است که همچنان اسناد زیادی وجود دارد که در روشن کردن این برگ از تاریخ میتواند به ما کمک کند.»
فهرست مطالب به شرح زیر است:
مقدمۀ استاد رسول جعفریان
سر سخن نویسنده
پیشگفتار
مروری بر مآخذ معاصر
مناسبات دوجانبة ایران و عثمانی، گروگان حکومت ممالیک بر عراق
بازگشت به سیاستهای عهد ممالیک
کربلا: وضعیت سیاسی، انسانی، اجتماعی و اقتصادی
سبب یورش نجیب پاشا به کربلا
روایتی مستند از محاصره تا سقوط کربلا
میانجیگری
فاجعة کربلا
نگاهی به محیط اجتماعی کربلا
دولت عثمانی: بابعالی یا والی؟
واکنش ایران و ایرانیان
موضع دولتهای روسیه، بریتانیا و فرانسه
هیئت حقیقتیاب
جمعبندی
اسناد
موجانی، سیدعلی، گزارش یک کشتار (بررسی مستند حادثۀ حملۀ نجیب پاشا به کربلای معلی (1258 هجری قمری / 1842 میلادی))، با همکاری: امیر عقیقی بخشایشی و سیما طایفه، مقدمه: رسول جعفریان، قم، مورخ با همکاری کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 485 صفحه، شمارگان: 1000 نسخه، قطع: وزیری، بها: 380000 ریال، 1394.