میراث مکتوب – کنفرانس مطالعۀ تطبیقی ـ تاریخی کتاب سندبادنامه یا هفت وزیر با عنوان «هفت وزیر و هفت خردمند: مطالعه تطبیقی ـ تاریخی کتاب سندبادنامه یا هفت وزیر» ۱۷-۱۵ آبان ۱۳۹۳ در سوئیس برگزار شد.
محور این کنفرانس بحث و بررسی تطبیقی روایت‌ها و نسخه‌های مختلف کتاب سندبادنامه به زبان‌های شرقی و غربی، و گفت‌وگو دربارۀ وجوه مختلف این متن در حوزه‌های تاریخی، ادبی و زبان‌شناسی بود و سخنرانان حاضر در آن، هر کدام از زوایای گوناگون این کتاب و نسخه‌های متعدد آن را نقد و بررسی کردند. آنچه در ادامه خواهید خواند گزارشی است از این همایش سه روزه به قلم جناب دکتر علی محمد طرفداری، سخنران ایرانی حاضر در آن.
گزارش همایش سه روزه «هفت وزیر و هفت خردمند: مطالعه تطبیقی ـ تاریخی کتاب سندبادنامه یا هفت وزیر»، سوئیس، دانشگاه ژنو، ۱۷-۱۵ آبان ۱۳۹۳
Les Sept Vizirs et les Sept Sages: Vers une Histoire Comparée des Texts, Université de Genève, 6-8 Novembre 2014
دانشکدۀ ادبیات دانشگاه ژنو در ژنو، پایتخت سوئیس، در روزهای سرد و بارانی ۶ تا ۸ نوامبر/ ۱۵ تا ۱۷ آبان سال ۱۳۹۳ میزبان همایشی بین‌المللی دربارۀ کتاب «سندبادنامه» یا «هفت وزیر» و سیر تحولات تاریخی این متن در شرق و غرب بود. در این کنفرانس سه‌روزه، که با مدیریت علمی ابوبکر شریبی (از اینالکو پاریس)، یاسمین فوئر- یانسنز (از دانشگا ژنو)، بروس فوژ (از دانشگا ژنو) و کارلا مالت (از دانشگاه میشیگان) برگزار شد، حدود ۲۴ سخنرانی از طرف شرکت‌کنندگانی از کشورهای مختلف ارائه گردید. سخنرانان ایرانی این همایش خانم نگین یاوری از دانشگاه کلمبیا امریکا و محسن ذاکری از دانشگاه گوتینگن آلمان بودند و نگارنده تنها سخنرانی ایرانی این کنفرانس بود که از ایران در این برنامه شرکت نمود.
کتاب «سندبادنامه» که در جهان غرب بیشتر با عنوان «هفت وزیر» شناخته شده، از جمله متون مشهور نظم و نثر فارسی از سده‌های گذشته است که طی قرون گذشته با نام‌های گوناگونی چون کتاب «سندباد حکیم»، «حکایت وزرای سبعه»، «داستان هفت وزیر»، «هفت فرزانه»، کتاب «مکرالنسا»، و «قصه شاهزاده و هفت وزیر» نامیده شده و متن موجود آن، که با نام سندبادنامه در دسترس ماست، از جمله متون اندرزنامه‌ای قرون میانۀ هجری به شمار می‌آید که در باب آداب کشورداری و رفتار با رعایاست و از نظر ساختار به کتاب «کلیله و دمنه» و ارائۀ حکایت‌ها و قصه‌های گوناگون در درون یک داستان اصلی شباهت دارد. مضمون داستان اصلی این کتاب شبیه داستان سیاوش و سودابه و قصۀ یوسف و ذلیخاست و ماجرای شاهزاده‌ای است که از کودکی برای تعلیم و تربیت تحت نظر وزیری حکیم و فرزانه به نام سندباد قرار می‌گیرد، اما به دلیل برخورداری از جمال نیکو مورد عشق و علاقۀ یکی از زنان حرم شاه واقع شده و به واسطۀ پرهیز از برآوردن تمایل آن زن، نزد شاه به خیانت متهم می‌شود. شاه نیز اتهام آن زن را باور می‌کند و حکم به قتل شاهزاده می‌دهد، اما در نهایت با تدابیر هفت وزیر شاه تحت هدایت سندباد حکیم و سکوت شاهزاده برای هفت روز، بی‌گناهی شاهزاده اثبات می‌شود و زن خیانتکار به مجازات می‌رسد.
اصل این داستان، همچون کلیله و دمنه، ظاهراً برگرفته از داستان‌های هندی است که طی قرون میانۀ هجری به صورتی ایرانی و منتسب به حکمای عجم درآمده است، هرچند دربارۀ منشأ آن میان محققان وحدت نظر وجود ندارد. کتاب «سندبادنامه» از دیرباز به بیشتر زبان‌های دنیا ترجمه شده و ازاین‌رو در زمرۀ آثار ادبی جهانی به‌شمار می‌آید و حتی گفته شده است که بعد از انجیل، دومین کتابی است که به زبان‌های مختلف همچون عربی، سریانی، یونانی، عبری، لاتینی، ترکی، ازبکی، ارمنی، گرجی، مجاری، بلغاری، سلواکی، چک، روسی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی، هلندی، و… ترجمه شده است. همچنین نسخه‌های منظومی از این کتاب به عربی و فارسی نیز در قرون گذشته پدپد آمده است.
کنفرانس مطالعۀ تطبیقی ـ تاریخی کتاب سندبادنامه یا هفت وزیر نیز به بحث و بررسی تطبیقی روایت‌ها و نسخه‌های مختلف کتاب سندبادنامه به زبان‌های شرقی و غربی، و گفت‌وگو دربارۀ وجوه مختلف این متن در حوزه‌های تاریخی، ادبی و زبان‌شناسی اختصاص داشت و سخنرانان حاضر در آن، هر کدام از زوایای گوناگون به نقد و بررسی وجوه این کتاب و نسخه‌های متعدد آن پرداختند. سخنرانی افتتاحیه کنفرانس با ابوبکر شریبی بود که طی آن شرح و توضیحی دربارۀ نسخه‌های عربی کتاب سندبانامه را نیز بیان نمود. پس از او یاسمین فوئر- یانسنز به توضیح جایگاه و اهمیت کتاب هفت وزیر در ادبیات جهان پرداخت و به دنبال آن پانل‌های همایش به ترتیب و طی سه روز با موضوعات کتاب سندباد: اشعار و روایت‌ها، نسخه‌های فارسی کتاب سندباد، نسخه‌های اسپانیایی کتاب سندباد، روایات تطبیقی و ترکیبی کتاب سندباد، نسخه‌های بیزانسی، گرجی و بلغاری کتاب سندباد، نسخه‌های لاتینی کتاب سندباد، نسخه‌های خطی و چاپی کتاب سندباد، حکما و سنت‌های ادبی، و جنبه‌های همخوان نسخه‌های کتاب سندباد برگزار شدند. بخش پایانی این همایش نیز به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مباحث مطرح‌شده و گفت‌وگو دربارۀ ابعاد قابل مطالعۀ آتی کتاب سندبادنامه از سوی اعضای کمیتۀ علمی برگزارکنندۀ همایش اختصاص داشت.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] محمد بن علی ظهیری سمرقندی، سندبادنامه، تصحیح محمدباقر کمال‌الدینی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، ۱۳۸۱
[۲] از جمله عضدی یزدی، سندبادنامه منظوم، به تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: توس، ۱۳۸۱
دکتر علی‌محمد طرفداری
منبع: پایگاه عبرت پژوهی تاریخ