میراث مکتوب – در سال 2008 م. مراد بردکچی، مورخ و روزنامه نگار ترک، بخش هایی از مدارک شخصی طلعت پاشا یکی از اصلی ترین عاملان کشتار و نسل کشی ارمنيان در امپراتوری عثمانی را منتشر کرد. این گزارش که بدستور طلعت پاشا تهیه شده بود، نزد همسر وی بوده است و تنها چند ماه پیش از فوت او در سال 1982 م. از وی گرفته شده
.
این گزارش بر پایۀ بررسی تعداد و نحوۀ توزیع ارمنیان در ولایت های مختلف امپراتوری عثمانی است و با دقت زیاد تهیه شده، هرچند تاریخ، عنوان و یا پیشگفتار رسمی ندارد.
در آغاز گزارش، جمع بندی شمار ارمنیان امپراتوری عثمانی در سال های 1914 و 1917 آمده است و شامل تعداد ارمنیان هر ولایت در سال 1914 م. و هم چنین تعداد آنان در نقاط مختلف امپراتوری عثمانی در سال 1917 م. است.
اسنادی که جدیدا از آرشیو ترکیه منتشر شده اند، همراه با اسناد به جا مانده از یادداشت های شخصی طلعت پاشا، نقش او را به عنوان معمار نسل کشی ارمنیان مورد تایید قرار می دهند. بر اساس مدارک صریح موجود در این اسناد، طلعت پاشا دستور تبعید ارمنیان امپراطوری عثمانی در سال های 1915 و 1916 را صادر کرده و بر روند این تبعید نظارت داشته است. به طوری که حتی از نزدیک سرنوشت تبعید شدگان را زیر نظر گرفته است. طلعت گزارش های به روز شده ای را در خصوص وضعیت ارمنیان در مراحل مختلف تبعید و همچنین کسانی که مورد مجازات های دیگری قرار می گرفتند دریافت می کرده است. اگرچه هنوز بخش بزرگی از اسناد دوران امپراطوری عثمانی در آرشیو ترکیه قابل دسترسی نمی باشد، ولی اسنادی که تاکنون منتشر شده اند به وضوح نشان می دهند که قضیه تبعید در دولت عثمانی تنها با هدف نسل کشی ارمنیان انجام گرفته است. اسناد به جای مانده از عثمانی در آرشیو ترکیه و همچنین گزارش طلعت در سال 1917 بیانگر این است که تنها صد هزار ارمنی از برنامه به اصطلاح جابجایی محل سکونتشان جان سالم به در بردند. بر اساس گزارش طلعت در خصوص نسل کشی ارمنیان، اکثر ارمنیانی که در قلمرو عثمانی زندگی می کردند بین سال های 1915 و 1917 کشته شدند و یا در ایالات مختلف عثمانی به منظور همگون سازی با ساکنین آن مناطق پراکنده شدند. همگون سازی اجباری صدها هزار از ارمنیان بیانگر قدرت، کنترل و هدف نهایی امپراطوری عثمانی است.
این گزارش قطعاً برای شخص طلعت پاشا به طور خصوصی تهیه شده بود. برنامه ای برای انتشار آن وجود نداشت و احتمالا تنها دلیل عدم نابودی این گزارش، ترور طلعت پاشا در سال 1921 و تحویل این گزارش به مورخی ترک توسط همسر پاشا می باشد که این مورخ بعدها آن را منتشر کرد. چنین گزارشی هنوز توسط آرشیو ترکیه منتشر نشده است، اگر چه اطلاعات موجود در گزارش سال 1917 را می توان با اسناد منتشر شده از دولت عثمانی مورد مقایسه قرار داد و این دو با همدیگر مطابقت دارند.
بر اساس آماری که طلعت پاشا ذکر کرده است 1,150,000 ارمنی بین سالهای 1915 و 1917 در امپراطوری عثمانی ناپدید شدند. این رقم شامل بیش از صدهزار نفر از ارمنیانی می باشد که در سال 1915 از امپراطوری عثمانی فرار کردند (و اکثرا به دلیل قحطی یا بیماری در طول مسیر کشته شدند) ولی شامل دهها هزار از زنان و کودکان ارمنی نمی باشد که جذب خانواده های مسلمان شدند و یا برای همگون سازی در یتیم خانه های دولتی نگهداری شدند.
در این نسخه از گزارش طلعت پاشا در خصوص نسل کشی ارمنیان، آرا سارافیان (مورخ) گزارش سال 1917 را با توجه به اسناد امپراطوری عثمانی مورد ارزیابی قرار داده است. وی علاوه بر جزئیات کامل آمار ثبت شده توسط طلعت، دو نقشه رنگی با ارزش در خصوص محتویات گزارش همراه با اسناد دیگری از امپراطوری عثمانی در مورد این واقعه ارائه کرده است. سارافیان همچنین ارقام طلعت در خصوص ارمنیان به تفکیک ایالت محل تولدشان و محل سکونت فعلی آنها را نمایش می دهد.
صارفیان، آرا، گزارش طلعت پاشا(درباره نسل كشي ارمنيان 1917م)، ترجمه: آرپيار پطروسيان، تهران، کتاب سیامک، 160صفحه، قطع: رقعی، بها: 85000 ریال، 1394.