گردهمایی مؤسسه‌های فعال در زمینه آموزش زبان فارسی

میراث مکتوب- مراسم یازدهمین دوره گردهمایی موسسه‌های فعال در زمینه آموزش زبان فارسی درباره علل تشکیل بنیاد سعدی و رسالت‌های آن برگزار شد.

سعید حبیبا، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان در این مراسم گفت: زبان فارسی به عنوان یکی از ابزارهای انتقال فرهنگ و هویت فرهنگی، نقشی انکارناپذیر در انتقال مفاهیم فرهنگی هر کشور دارد. از این‌رو، در تحولات شتابان فرهنگی و هویتی امروزی، کشورها و جوامع مختلف می‌کوشند زبان خود را گسترش دهند تا از این طریق بتوانند فرهنگ و مفاهیم فرهنگی و هویت خود را در این رقابت‌ها حفظ کنند. گرچه عوامل دیگری همچون ریشه‌دار بودن زبان، قدرت فرهنگی، علمی، صنعتی و اقتصادی هر کشور نیز تأثیر بسزایی دارند.

حبیبا افزود: زبان‌ فارسی به عنوان یکی از کهن‌ترین زبان‌های دنیا و دومین زبان کلاسیک دنیا بعد از زبان یونانی، نمایانگر فرهنگ باستانی و غنی ایران زمین است که روزگاری از شرق دور و هند و چین تا قلب اروپا نفوذ و رسمیت داشته است. هنوز ریشه‌های قوی این زبان در سرزمین‌های پرجمعیت دنیا مانند کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان و در زبان‌های ترکی و آذری وجود دارد و شخصیت‌های بزرگی همچون فردوسی، سعدی، مولانا و حافظ را پشتوانه خود دارد.

معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان یادآوری کرد: با این همه، نباید تنها به ریشه و تاریخ این زبان اکتفا کرد و آموزش و گسترش آن در اقصی نقاط جهان یک ضرورت انکارناپذیر است. هر چه در گسترش و نشر زبان فارسی موفق‌تر باشیم، ارتباط قوی‌تری برای انتقال فرهنگ ایرانی اسلامی به سایر جوامع خواهیم ساخت. امروزه افزایش جذابیت زبان فارسی برای غیر فارسی‌زبانان مهم‌تر از آموزش زبان برای افرادی است که به ضرورت به دنبال یادگیری زبان فارسی هستند.

او با بیان اینکه افزایش جذابیت زبان فارسی نیازمند همت و تلاش ملی است، افزود: برای هر دو دسته از فراگیران زبان فارسی، تقویت ساختارهای آموزشی زبان فارسی هم در دولت و هم در بدنه آموزش عالی و حتی آموزش و پرورش یک اصل انکارناپذیر است. هرچند از لحاظ قانونی ظرفیت‌های مناسبی برای حمایت از زبان فارسی وجود دارد و در قانون اساسی و برنامه‌های توسعه بر این امر تأکید شده است، اما در اجرای موارد قانونی هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم. 

او در ادامه با اشاره به رسالت‌های بنیاد سعدی گفت: بنیاد سعدی با وجود حدود ۷۰ نماینده در کشورهای مختلف دنیا ظرفیت خوبی برای آموزش زبان فارسی فراهم کرده است، اما هنوز از این ظرفیت‌ها به طور مطلوب استفاده نشده است. با توجه به اهمیت موضوع و ماهیت آن که آموزشی است، می‌طلبد که از نهادهای علمی و آموزشی به ویژه در مقطع آموزش عالی استفاده بهتری صورت گیرد. همچنین باید به مطالبه مقام معظم رهبری در زمینه زبان فارسی که باید تبدیل به یک زبان معتبر در سطح جهانی شود، پرداخت.

حبیبا با بیان اینکه وزارت علوم و دانشگاه‌ها نقش کلیدی در تبدیل زبان فارسی به یک زبان علمی بین‌المللی دارند، افزود: دیپلماسی علمی که یکی از عرصه‌های مهم دیپلماسی در حال حاضر است، باید بر پایه تقویت زبان فارسی به عنوان زبان تعامل علمی و فناوری استوار باشد. بدین منظور، ایجاد ساختارهای قوی و تهیه محتوای مناسب علمی و آموزشی در نظام آموزش عالی می‌تواند به تحقق اهداف ما در توسعه و ترویج زبان فارسی کمک شایانی کند.

او ادامه داد: محتوای مورد نظر باید در پنج حوزه آموزشی، پژوهشی، فناوری، فرهنگی و دانشجویی تهیه، تدوین و به اجرا گذاشته شود. تدوین سرفصل‌های آموزشی قوی، استفاده از آموزش مجازی و قابلیت آموزش اینترنتی، تربیت اساتید قوی در حوزه معاونت آموزش، تدوین برنامه‌های پژوهشی قوی در حوزه زبان فارسی، ایجاد و تقویت مؤسسات پژوهشی، انجام پایان‌نامه‌ها در موضوعات مرتبط با گسترش زبان فارسی، تقویت انجمن‌های علمی و دیپلماسی علمی بین انجمن‌های علمی، گسترش نشریات پژوهشی و تقویت آن‌ها برای نمایش در سامانه‌های معتبر بین‌المللی مانند ISI، ایجاد نرم‌افزارها و بازی‌های رایانه‌ای به زبان فارسی، ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان در محصولات رایانه‌ای به زبان فارسی و خلق آثار و کتب قوی به زبان فارسی مرتبط با گسترش زبان فارسی می‌تواند به تقویت برنامه‌های آموزش زبان فارسی توسط وزارت علوم کمک شایانی کند.

معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان عنوان کرد: سازمان امور دانشجویان به عنوان متولی امور دانشجویان غیر ایرانی در کشور و همچنین دانشجویان ایرانی بورسیه در دانشگاه‌های خارج از کشور نقش کلیدی در دیپلماسی علمی و زبانی دارد. این سازمان باید به ویژه بر تقویت زبان فارسی برای دانشجویان غیر ایرانی که علاقه‌مند به تحصیل در دانشگاه‌های ایران هستند تمرکز کند. عمده‌ترین فعالیت‌ها و برنامه‌های آتی این سازمان شامل صدور مجوزها برای دانشگاه‌ها و نظارت جدی بر آنها خواهد بود.

او با بیان اینکه معتقدم برای ارزیابی زبان فارسی لازم است آزمون‌های معتبری در رده تافل و آیلتس برگزار شود و این به تقویت جایگاه زبان فارسی کمک شایانی خواهد کرد، افزود: صدور مجوز مؤسسات جذب و اعزام دانشجویان، به ویژه مؤسسات جذب دانشجویان که در ارتباط و تعاملات اولیه و همچنین ارزیابی‌های ابتدایی و معرفی زبان فارسی بسیار مؤثر خواهند بود، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، انتخاب و اعزام رایزنان علمی به خارج از کشور نیز می‌تواند در ترویج و آموزش زبان فارسی کمک معناداری کند. علاوه بر این، اعزام دانشجویان به صورت بورسیه و فرصت‌های مطالعاتی به خارج از کشور در رشته‌های مختلف می‌تواند آن‌ها را به سفیران خوبی برای کشور عزیزمان در انتقال فرهنگ به زبان فارسی تبدیل کند.

او ادامه داد: ما به عنوان سازمان امور دانشجویان معتقدیم هرچند از لحاظ کمیت، حضور دانشجویان خارجی می‌تواند اثرات مثبتی بر تقویت گسترش زبان فارسی ایجاد کند، ولی مهم‌تر از آن کیفیت آموزشی و کیفیت دفاع این دانشجویان است که می‌تواند آن‌ها را به سفرای قوی جهت معرفی فرهنگ و زبان ما تبدیل کند. برعکس، در صورتی که این دانشجویان از نظر آموزش و رفاه رضایت نداشته باشند و برنامه‌های فرهنگی قوی وجود نداشته باشد، ممکن است نقش منفی ایفا کنند.

حبیبا یادآوری کرد: همچنین، مقوله ایجاد شغل و کسب‌وکار برای دانشجویان خارجی نیز به رضایت بیشتر آن‌ها کمک خواهد کرد. موارد مهم دیگر شامل ظرفیت دانشجویان ایرانی مقیم در کشورهای خارجی و نیز ظرفیت اساتید متخصص ایرانی در آن کشورهاست که می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب از این ظرفیت برای آموزش و علاقه‌مندی به فراگیری زبان فارسی استفاده کرد. مطمئن هستیم که بخش قابل توجهی از این دانشجویان، محققان و اساتید حاضرند به صورت رایگان و افتخاری از روی علاقه به آموزش زبان شیرین فارسی بپردازند.

معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان اظهار کرد: گسترش کرسی‌ها و دوره‌های زبان فارسی برای خارجی‌ها در دانشگاه‌ها ضرورتی انکارناپذیر و نیازمند حمایت و پشتیبانی همه ارکان است. همچنین، تقویت ایجاد رشته‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های معتبر خارجی حائز اهمیت است که برای این موضوع نیازمند یک دیپلماسی قوی هستیم. در صورت محقق شدن این امر، معتقدیم به دلیل غنا و زیبایی زبان فارسی، ظرفیت ایجاد رشته زبان فارسی در سایر دانشگاه‌ها نیز پدید خواهد آمد.

مامک افتخاری، معاون آموزشی پردیس بین‌الملل دانشگاه علوم‌پزشکی ایران  هم در یازدهمین گردهمایی موسسه‌های فعال در زمینه آموزش زبان فارسی درباره ضرورت‌های ایجاد تفاهم نامه بین بنیاد سعدی و این دانشگاه گفت: معمولاً به دانشجویان عزیز از طریق مؤسسه دهخدا آموزش داده می‌شد. بعد از یکی دو سال، این روند تغییر کرد و ما از مدرسانی که در بنیاد سعدی آموزش دیده بودند و گواهی‌نامه‌ای داشتند که به دانشجویان غیرایرانی آموزش دهند، برای زبان‌آموزی استفاده می‌کردیم و این روند همچنان ادامه دارد.

افتخاری افزود: با افزایش تعداد دانشجویان و نیاز به حضور، متوجه شدیم که یک حلقه مفقوده وجود دارد. این دانشجویان زبان‌آموزی و سوادآموزی فارسی را یاد می‌گیرند، اما آن مهارت کافی که به عنوان یک دستیار بتوانند بر بالین بیمار حاضر شوند و با او ارتباط برقرار کنند، وجود ندارد. واقعیت این است که این مهارت هم نیاز به همدلی دارد و هم شامل اصطلاحات خاصی است که ممکن است تنها در بستر بیمار استفاده شود و در کتاب‌ها یا متون دیگر وجود نداشته باشد.

او ادامه داد: به همین دلیل، چون تنها مرجع معتبر برای دانشگاه علوم پزشکی ایران بنیاد سعدی بود، من به شخصه از پارسال دست به سوی این بنیاد دراز کردم و خواستم که این حلقه مفقوده را برای ما پر کند.

  معاون آموزشی پردیس بین‌الملل دانشگاه علوم‌پزشکی ایران افزود: در مقطعی که دو سال‌ونیم دانشجو درس علوم پایه می‌خواند، وارد یک مقطع ترانزیشنال می‌شود و در مقطع فیزیوپاتولوژی کمی با اصطلاحات انگلیسی و همزمان فارسی آشنا می‌شود. اما بعد از سال چهارم باید به بالین بیمار برود و باید توانمند باشد که بتواند هم شرح حال بیمار را بگیرد، هم با همیار بیمار ارتباط برقرار کند، هم بتواند با پرستاری که به زبان انگلیسی تسلط زیادی ندارد، ارتباط بگیرد و هم بتواند شرح حال پزشک را به زبان فارسی در پرونده بیمار بنویسد.

او در رابطه با ضرورت‌های ایجاد تفاهم‌نامه با بنیاد سعدی گفت: مسائل ذکر شده منجر به این تفاهم‌نامه‌ای شد که خدا را شکر در چند هفته گذشته با همت بزرگواران در این بنیاد به ثمر رسید و امضا شد. امیدوارم که اولین دوره آموزشی و سپس آزمونی که مورد تأیید بنیاد است برای این گروه برگزار شود.

افتخاری یادآوری کرد: ما یک خط قرمز را در آموزش دانشگاه لحاظ کرده‌ایم؛ بدین معنا که از این به بعد هر دانشجویی که می‌خواهد وارد مقطع بالینی شود، اگر نتواند آزمونی را که بنیاد سعدی برگزار می‌کند و شامل سوالات نوشتاری و تشریحی است، بگذراند، موظف است در همان مقطع قبلی بماند تا این توانمندی را به دست بیاورد.

هنوز نقشه راه مشخصی درباره هوش مصنوعی نداریم

 احسان طوفانی‌نژاد، استادیار گروه الکترونیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نیز  با اشاره به اهمیت استفاده هوش مصنوعی در حوزه زبان فارسی گفت: معتبرترین کار انجام شده در حال حاضر گزارش دانشگاه استنفورد است. قبل از آن، لازم است که از یک سری پیش‌فرض‌ها عبور کنیم. با توجه به اشاره‌های دکتر حداد عادل که اینجا دیگر درباره اهمیت زبان فارسی گفت‌وگو نمی‌کنیم، بلکه به چگونگی آن می‌پردازیم و در زمینه هوش مصنوعی نیز همین‌طور است، اکنون دیگر به سمت چرایی اهمیت هوش مصنوعی نمی‌رویم، بلکه به سمت چگونگی آن پیش می‌رویم.

او با اشاره به دلیل پرداختن به چگونگی در زمینه هوش مصنوعی گفت: ما برای افزایش کارایی و کیفیت کار به چگونگی می‌پردازیم. یکی از موضوعاتی که شاید بتوان گفت در بالاترین نهادهای سیاست‌گذاری به آن اشاره شده، موضوع هوش مصنوعی است. مقام معظم رهبری به هوش مصنوعی نه به عنوان یک ابزار کاربردی، بلکه به عنوان یکی از علومی که باید به لایه‌های زیرین آن توجه کرد، اشاره کرده‌اند.

طوفانی نژاد با اشاره به گزارش دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۵ به عنوان یکی از معتبرترین گزارش‌ها در زمینه جایگاه هوش مصنوعی، تشریح کرد: یکی از موارد بسیار مهم در حوزه هوش مصنوعی، مدل‌های بزرگ زبانی (Large Language Models) است. به شکل عملی ما هر سوالی که داریم، از این مدل‌ها دریافت می‌کنیم و به طور طبیعی تمام پاسخ‌ها و سوگیری‌ها و موارد مرتبط با هوش مصنوعی از این راه حاصل می‌شود. نقشه جهانی تولیدشده در دنیا نشان می‌دهد که آمریکا با ۴۰ مدل زبانی، چین با ۱۵ مدل زبانی و اتحادیه اروپا با سه مدل زبانی و بقیه کشورها با یک زبان در این زمینه فعالیت دارند. اگر بخواهیم بگوییم که سیطره فعلی چگونه است، باید توجه کنیم کسی که مدل زبانی دارد، می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

او ادامه داد: جالب است که با وجود اینکه آمریکا در این زمینه پیشتاز است، دقت مدل‌های زبانی در پاسخ‌های درست رو به افزایش است و آرام آرام مدل‌های زبانی در آمریکا با هزینه کمتر و تعداد بیشتری تولید می‌شوند. این یک نمونه گویا از رقابت جهانی در زمینه هوش مصنوعی است.

طوفانی‌نژاد با اشاره به نقش تحول آفرینی در زمینه هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها عنوان کرد: در حدود ۱۵ سال پیش، دانشگاه‌ها در این زمینه فعال و پیشرو بودند، اما اکنون ۹۰ درصد فعالیت‌ها از صنعت ناشی می‌شود و کمتر از ۵ درصد آن مربوط به دانشگاه‌هاست. نکته مهم این است که خیلی وقت‌ها می‌گوییم هوش مصنوعی هنوز جای کار زیادی دارد، اما در بررسی‌ها مشخص شده که نسبت به انسان چقدر دقت آن بالاتر یا پایین‌تر است. عملکرد انسانی برای مثال در تفکیک تصویر و گروه‌بندی آن در خط نقطه‌چین که معیاری برای ارزیابی است، بسیار بهتر بوده، اما اکنون در سال ۲۰۲۵ بسیاری از این کارها را به خوبی و نزدیک به عملکرد انسانی انجام می‌دهد.

او یادآوری کرد: جایگاه ما در تولید علم در منطقه خودمان بسیار خوب است. این آمار از (ISI) است و نشان می‌دهد که ایران در حوزه تولید علم هوش مصنوعی جایگاه بالاتری دارد. گزارشی دیگر از دانشگاه شریف وجود دارد که مشابه گزارش دانشگاه استنفورد است و جایگاه ایران را در کشورهای منطقه و کشورهای پیشرفته مانند آمریکا نشان می‌دهد.  تولید علم هوش مصنوعی در ایران که قبلاً اول بوده، اکنون به جایگاه دوم رسیده و آرام آرام جایگاه خود را از دست می‌دهد.

طوفانی‌نژاد با اشاره به اینکه نکته مهم در حوزه اسناد این است که چه کشورهایی در حال سرمایه‌گذاری در آموزش هستند و چه سرمایه‌گذاری جدی فقط در حوزه آموزش و همچنین سهم بازار از هوش مصنوعی انجام داده‌اند، افزود: این‌ها کارهایی هستند که واقعاً نیاز داریم تا در زمینه استفاده از هوش مصنوعی انجام دهیم. اگر بخواهیم کار درست انجام دهیم، اولین نکته این است که باید نقشه راه داشته باشیم. ما هنوز نقشه راه دقیقی درباره هوش مصنوعی نداریم. مروز  کشورهای مختلف نقشه راه‌های متفاوتی دارند و اسناد مختلفی را تهیه کرده‌اند.

 منبع: بنیاد سعدی