میراث مکتوب- یافتن نسخه‌های قدیمی‌تر از خط و زبان فارسی همواره مورد توجه محققان زبان و ادب فارسی بوده است، چه این امر می‌تواند ما را در یافتن زوایای پنهانی از تاریخ فرهنگ و شئون اجتماعی ایرانیان طی قرون نخست اسلامی کمک کند. قدیم‌ترین نسخه‌های تاریخ‌دار فارسی كه تاكنون می‌شناسیم، چهار نسخه از قرن پنجم هجری است. از میان این چهار نسخه کهن‌ترین دست‌نویس فارسی که تا کنون شناخته شده، نسخه‌ای از کتاب الابنیة عن حقایق الأدویة متعلق به سال 447 هجری است.
کوشش نسخه‌شناسان و پژوهشگران زبان و ادب فارسی طی پنجاه سال گذشته برای یافتن نسخه‌ای کهن‌تر به خط فارسی نتیجه‌ای نداده است؛ در حالی که برخی نشانه‌های وجود چنین دست‌نوشت‌هایی را می‌توان در میان سایر آثار اسلامی به زبان غیرفارسی، از جمله مصاحف و برگ‌نوشته‌های قرآنی یافت، زیرا چندان بعید نیست که واقف، مالک یا مصحّح نسخه‌ای از قرآن، مطالب افزودۀ خود را با حروف عربی و به زبان فارسی بر آن نسخه نوشته باشد.
مرتضی کریمی‌نیا در مقالۀ کهن‌ترین مکتوب تاریخ‌دار فارسی ـ که در شماره 61 نشریه آینه میراث به چاپ رسیده ـ به معرفی چند سطر فارسی در چهار برگ در انتهای نسخه‌هایی از قرآن می‌پردازد که در اواخر قرن سوم نوشته شده است، و ـ با آن‌که دستنوشتی مستقل و مفصل نیست ـ تاریخ کهن‌ترین مکتوب تاریخ‌دار فارسی را یکصد و پنجاه سال عقب‌تر می‌برد.
وی در این مقاله به معرفی پنج جزء کشف‌شده از این قرآن در دو کتابخانۀ چستربیتی و کتابخانۀ ملی اسرائیل و برگ‌نوشته‌هایی پراکنده از آن در موزه‌های مختلف جهان، و نیز به بررسی جوانب مختلف تاریخی و ادبی در نوشته‌های فارسی خَیقانی می‌پردازد و در پایان به دیگر نمونه یادداشت‌های کهن فارسی در نسخه‌های قرآنی اشاره می‌کند.
متن کامل مقالۀ مرتضی کریمی‌نیا را می‌توانید در اینجا ببینید!
برای دسترسی به دیگر مقالات شماره 61 آینه میراث می‌توانید به اینجا مراجعه کنید!
گفتنی است سلمان ساکت نیز تکمله‌ای بر این مقاله نوشته که در شماره 79-78 نشریه گزارش میراث به چاپ رسیده است.
مقالۀ سلمان ساکت را نیز می‌توانید در اینجا ببینید!
