میراث مکتوب- کتاب «رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا؛ تحلیلی پدیدارشناسانه از عاشورا در فرهنگ ایران» نوشته علی مهجور از سوی نیستان هنر منتشر شده است. این کتاب که به پدیدارشناسی عاشورا در فرهنگ ایرانی می‌پردازد، رویکردهای ایرانیان به واقعه عاشورا را در قالب هفت عنوان دسته‌بندی کرده است. نویسنده می‌کوشد تا در این قالب‌ها توضیح دهد که نگرش ایرانیان در گذشته و حال حاضر به واقعه عاشورا چگونه بوده و امتزاج عاشورا با فرهنگ ایرانی چه تأثیری بر فرهنگ و جامعه ایرانی داشته است؟
این کتاب پس از دیباچه و مقدمه در هشت فصل تنظیم شده است. کلیات، رویکرد اسطوره‌ای، رویکرد عرفانی، رویکرد آیینی، رویکرد عاطفی، رویکرد هنجاری، رویکرد الهیاتی و رویکرد جامع سرفصل‌های کتاب را شامل می‌شود. پایان‌بخش کتاب نیز دربردارنده منابع است.
در کنار عاشورای تاریخی یک عاشورای پدیداری هم وجود دارد
مهجور بر این باور است که در کنار عاشورای تاریخی یک عاشورای پدیداری هم وجود دارد که حاصل انباشت تفسیرهایی است که ما ایرانیان از این واقعه تاریخی داشته‌ایم. به گفته وی، پدیدار عاشورا عبارت است از تجمیع تفسیرهای مختلف و متنوعی که ما ایرانی‌ها در طول تاریخ و به تناسب شرایط و موقعیت‌ها از عاشورا به دست داده‌ایم. مولف در این کتاب این تفسیرها را در قالب ۷ رویکرد، تفسیر کرده است، نخستین رویکرد وی به عاشورا رویکرد اسطوره‌ای است که کارکرد اخلاقی در فرهنگ دارد و هرگونه اسطوره‌سازی از شخصیت‌ها و رخ‌دادهای واقعه عاشورا در واقع، مرتبط با فضیلتی اخلاقی است که اسطوره‌پرداز قصد دارد، آن فضیلت اخلاقی را در فرهنگ ایرانی جاودانه سازد.
رویکرد دوم مدنظر مهجور، رویکرد عارفانه به عاشوراست. او د راین رویکرد به بررسی عرفان ایرانی اسلامی و تاثیری که بر توصیف عاشورا داشته پرداخته است، در این رویکرد، واقعه عاشورا از جهت سلوک عرفانی سیدالشهدا (ع) و یاران آن حضرت توصیف می‌شود. رویکرد سوم رویکرد آیینی به واقعه عاشوراست و دربرگیرنده همه رسوم و آداب و عزاداری‌هایی که است که در نقاط مختلف ایران و در دوره‌های مختلف تاریخی با تنوع شهری، روستایی، قومی و دینی وجود دارد، در این بخش مهجور به بررسی سوگواری‌های ایرانیان از دریچه نشانه‌شناختی پرداخته است.
رویکرد عاطفی، رویکرد چهارم مهجور است، در رویکرد عاطفی نقش زنان ایرانی نیز در تفسیر عاشورا دیده شده است و اینکه نگرش زنانه چگونه به غنای رویکرد عاطفی کمک کرده است. رویکرد پنجم در باب تفسیرهای الاهیاتی از عاشوراست که در آنها توحید به عنوان محور واقعه عاشورا در نظر گرفته می‌شود. در این رویکرد نگرش تاریخی و کلامی با هم اهمیت دارد و اینکه نقل هر رخدادی از عاشورا الزاماً باید مبتنی بر شواهد تاریخی کافی و نیز قواعد کلامی و الاهیاتی باشد.
رویکرد ششم رویکرد هنجاری به واقعه عاشوراست که همه تفسیرهای هنجاری از عاشورا را در بر می‌گیرد، رویکرد آخر نیز رویکرد جامع نام دارد و به رویکردی اشاره دارد که ایرانیان به پیروی از ائمه (ع) کوشیده‌اند تا در تفسیری جامع از عاشورا به همه جنبه‌های هنجاری، اسطوره‌ای، الاهیاتی، آیینی، عاطفی و عرفانی مرتبط با واقعه عاشورا توجه کنند.
واقعه عاشورا فصلی از فصل‌های تاریخ اسلام است
پژوهش درباره عاشورا معمولاً با این پیش‌فرض انجام می‌شود که واقعه عاشورا فصلی از فصل‌های تاریخ اسلام است؛ از این‌رو همیشه ارتباط همبسته و درهم‌تنیده عاشورا با فرهنگ ایرانی نادیده گرفته می‌شود. از یک‌سو پیش‌زمینه‌های تاریخی عاشورا معمولاً به ۶۱ سال پیش از آن در تاریخ اسلام شبه‌جزیره عربستان و قبایل عرب آن دیار معطوف می‌شود و از سوی دیگر پیامدهای عاشورا نیز صرفاً با بنی‌امیه، بنی‌عباس و درنهایت با توجه به تاریخ ائمه تبیین شده است؛ بنابراین کمتر پژوهشی وجود دارد که در آن عاشورا به‌مثابه بخشی از تاریخ ایران مطرح باشد.
وقتی بر مبنای عاشورا زمان را به پیش و پس از آن تقسیم کنیم، فرهنگ ایرانی از فردای عاشورا به این واقعه توجهی روزافزون می‌کند. این واقعه نه همچون هر رخداد تاریخی دیگر، بلکه به عنوان یک منبع فرهنگ‌ساز در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد؛ همچون مؤلفه‌ای در فرهنگ ایرانی ایفای نقش می‌کند و رابطه‌ای متقابل با سایر اجزا و عناصر فرهنگ ایران برقرار می‌کند. در این تعامل، هم از عاشورا معانی تازه‌ای کشف می‌شود و هم فرهنگ ایرانی در ابعاد اسطوره‌ای، عرفانی، اخلاقی، سیاسی، دینی و عاطفی از آن بهره می‌برد.
این کتاب که به پدیدارشناسی عاشورا در فرهنگ ایرانی می‌پردازد، رویکردهای ایرانیان به واقعه عاشورا را در قالب هفت عنوان دسته‌بندی کرده است. نویسنده می‌کوشد تا در این قالب‌ها توضیح دهد که نگرش ایرانیان در گذشته و حال حاضر به واقعه عاشورا چگونه بوده و امتزاج عاشورا با فرهنگ ایرانی چه تأثیری بر فرهنگ و جامعه ایرانی داشته است؟
هفت رویکرد اصلی ایرانی به واقعه عاشورا
پرسش اصلی پژوهش این است که کدام یک از هفت رویکرد اصلی ایرانی به واقعه عاشورا تناسب بیشتری با سیره ائمه دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، ناگزیر به پرسش‌های فرعی ذیل پاسخ داده می‌شود: مبانی، مؤلفه‌ها و آثار رویکرد اسطوره‌ای، رویکرد عرفانی، رویکرد آیینی، رویکرد عاطفی، رویکرد هنجاری، رویکرد الهیاتی و رویکرد جامع به واقعه عاشورا چیست؟
بنابراین در این کتاب، رویکردهای متفاوتی که در فرهنگ ایرانی به واقعه عاشورا شده است، تبیین می‌شود و از این رهگذر نشان داده می‌شود که اولاً هر یک از این رویکردها در فرهنگ ایران چه تأثیری داشته‌اند و دیگر اینکه با اثرپذیری از چه مؤلفه‌هایی شکل گرفته‌اند. هفت رویکرد اصلی که در این تحقیق بررسی شده‌اند، عبارت‌اند از: رویکرد اسطوره‌ای، رویکرد عرفانی، رویکرد آیینی، رویکرد عاطفی، رویکرد هنجاری، رویکرد الهیاتی و رویکرد جامع.
این نگرش‌ها به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های تفکر دینی و اجتماعی مردم، نقش‌های اثرگذاری را در اندیشه‌ها، کنش‌ها و تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران ایفا کرده‌اند. در دوره معاصر توجه روزافزون فیلسوفان، دین‌پژوهان و جامعه‌شناسان به واقعه عاشورا و ارائه دیدگاه‌های متفاوت توصیفی و تجویزی در باب چندوچون مواجهه با این واقعه، موجب شده است تا جدال‌هایی نظری و گاه اجتماعی و سیاسی با استناد به رویکردهای مختلف به عاشورا شکل بگیرد و در این میان معمولاً اطراف جدل با توجه به یکی از ابعاد واقعه عاشورا و وانهادن سایر ابعاد، اسباب ابهام‌ها، مناقشات و احیاناً داوری‌های عجولانه را فراهم آورده‌اند. یکی از مهمترین اهداف این کتاب، روشن‌شدن ابعاد این رویکردها و بررسی تطابق آنها با سیره ائمه اطهار است.
فهم واقعه تاریخی عاشورا به مثابه رخدادی مهم در فرهنگ ایرانی
اگر بتوانیم به عاشورا به عنوان بخشی از تاریخ ایران نظر بیفکنیم، فهم این واقعه تاریخی به مثابه رخدادی مهم در فرهنگ ایرانی افق تازه‌ای را در برابر دیدگان ما خواهد گشود. در پیش زمینه‌های فرهنگی واقعه عاشورا جای مردم و فرهنگ ایران خالی است. امپراتوری بزرگ خسروانی که کمتر از پنجاه سال پیش از واقعه عاشورا از بین رفته است و مردمی که حیرت‌زده شاهد تقسیم ولایات ایران بین والیان منصوب امویان هستند، چه بسا چنان تصویر پرآشوب و منفعلی از ایران آن روزگار ایجاد کند که کمتر مورخی بتواند نقشی برای فرهنگ ایران در پیش زمینه‌های عاشورا در نظر بگیرد. اما پی آمدها و تأثیرهای عاشورا وضع متفاوتی دارند.
وقتی بر مبنای عاشورا زمان را به پیش و پس از آن تقسیم می‌کنیم از فردای عاشورا فرهنگ ایرانی به این واقعه توجهی روز افزون می‌کند. این واقعه نه همچون هر رخداد تاریخی دیگر بلکه به عنوان یک منبع فرهنگ‌ساز در ایران مورد توجه قرار می‌گیرد؛ همچون مؤلفه‌ای در فرهنگ ایرانی ایفای نقش می‌کند و رابطه‌ای متقابل با سایر اجزا و عناصر فرهنگ ایرانی برقرار می‌کند در این تعامل هم از عاشورا معانی تازه‌ای کشف می‌شود و هم فرهنگ ایرانی در ابعاد اسطوره‌ای عرفانی اخلاقی سیاسی دینی و عاطفی از آن بهره می‌برد. آنچه امروز در زمان ما به عنوان «عاشورا» شناخته می‌شود، نه تنها بی ارتباط با ایران نیست بلکه در تمامیت معنای خود همبسته با فرهنگ ایرانی است.
چگونه می‌توان عاشورا را هم بسته با فرهنگ ایرانی دانست؟
اگر پژوهشگران عاشورا از این مسئله غفلت کنند عاشورای واقعی از نظر آنان پنهان می‌ماند ممکن است گفته شود چگونه می‌توان عاشورا را در تمامیت معنای خود هم بسته با فرهنگ ایرانی دانست در حالی که سیدالشهدا (ع) از بنی هاشم بوده هم یاران آن حضرت و هم دشمنان آن حضرت اکثراً یا از قبیله‌های اعراب شبه جزیره عربستان بودند و یا دست کم خود را متعلق به فرهنگ عربستان می‌دانستند؟ پاسخ این پرسش را در قالب دو نکته می‌توان داد:
نخست آنکه پی آمدها و تأثیرهای عاشورا هر چند برآمده از این واقعه‌اند، اما غیر از خود این واقعه هستند. سرو عاشورا در فرهنگ ایرانی از فردای این رخداد تاریخی شروع به رشد و بالیدن می‌کند و از این رو عناصری از عاشورا در فرهنگ ایران مورد توجه قرار می‌گیرند که فراتر از هر ملیت و قوم خاص انسان‌شناسانه معنوی و خردمندانه‌اند. رویکردهای ایرانیان به عاشورا به گونه‌ای بوده است که از این واقعه روایتی فراتاریخی در بزرگداشت انسانیت اخلاق و معنویت ارائه می‌دهند بر اساس این روایت هر انسانی از هر جای جهان می‌تواند با عاشورا همراه شود ابعاد آن را بشناسد و با آن رابطه اندیشگی و عاطفی برقرار کند.
دوم آنکه هر چند تبار و نژاد افراد در واقعه عاشورا به قبیله‌های عربستان باز می‌گردد اما آنچه تاریخ از سخنان امام حسین (ع) برای ما روایت می‌کند نشان می‌دهد هدف امام حسین (ع) هدفی اخلاقی معنوی و در راستای احیای ارزش‌های انسانی بوده است. برای امام حسین (ع) نظر خردمندان و رأیی که فرهیختگان پس از عاشورا تا همیشه درباره این واقعه صادر می‌کنند اهمیت داشته؛ چرا که فرموده است خدا، رسول او مؤمنان پاکدامنان دلاوران سرافراز و انسان‌های بزرگ‌منش این را بر ما نمی‌پذیرند که فرمانبری از فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجیح دهیم از این فراز پیداست که عاشورا به عنوان یک واقعه تاریخی نیز همچنان که فرهنگ ایرانی به درستی آن را فهم کرده است مبتنی و معطوف به مسائل انسانی فراملی و چه بسا فرادینی بوده است؛ نه مبتنی بر تعصب‌های قبیله‌ای یا مسائل قومی و ملی.
ژرفای تأثیر و تأثر عاشورا نسبت به فرهنگ ایرانی
برخلاف گستره جغرافیایی ایران که در طول تاریخ افزایش و کاهش داشته، فرهنگ ایرانی همواره مرزها را در نوردیده و گسترش یافته است. این در نوردیدن مرزها تنها متعلق به مرزهای جغرافیایی نیست فرهنگ ایرانی مرزهای فرهنگی را نیز درمی‌نوردد و در هر دوره‌ای با ایرانیزه کردن مفاهیم اندیشه‌ها رخدادها هنرها آداب و رسوم، بر غنای خود می‌افزاید بنابراین فهم این مساله اساسی دشوار نیست که واقعه عاشورا با ظرفیت انسانی معنوی و اخلاقی خود می‌تواند با فرهنگ ایرانی که استعداد و مهارت فراوانی در برقراری رابطه دوسویه با عناصر فرهنگی غنی دارد رابطه‌ای هم بسته و در هم تنیده برقرار کند.
این نوشتار حاصل پژوهشی است که رابطه دوسویه عاشورا و ایرانی بودن را مهم می‌شمرد و لوازم آن را بررسی می‌کند، همچنین با نظر به تاریخ ایران شواهد این رابطه دوسویه را زیر ذره‌بین می‌برد و کوشش می‌کند تا از این رهگذر ژرفای تأثیر و تأثر عاشورا نسبت به فرهنگ ایرانی نشان داده شود. رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا در واقع از مواجهه‌های ما ایرانیان با واقعه عاشورا پرده برمی‌دارد. این مواجهه‌ها هم از علایق دینی و باورهای اعتقادی مردم ایران زمین اثر پذیر بوده و هم از عوامل فرهنگی اجتماعی تاریخی جغرافیایی و سیاسی، همچنین با توجه به آنچه درباب فهم عاشورا در سطرهای پیش گذشت فهم تام و تمام واقعه عاشورا بدون در نظر گرفتن نسبت آن با فرهنگ ایرانی اساساً میسر نیست. از این رو این پژوهش علاوه بر اینکه پژوهشی ایرانی است می‌توان آن را پژوهشی برای فهم دقیق‌تر عاشورا نیز دانست.
رویکرد ایرانی به واقعه عاشورا و تناسب بیشتر با سیره ائمه (ع)
پرسش اصلی این پژوهش این است که کدام یک از هفت رویکرد اصلی ایرانی به واقعه عاشورا تناسب بیشتری با سیره ائمه (ع) دارد برای پاسخ‌گویی به این پرسش ناگزیر به پرسش‌های فرعی زیر پرداخته می‌شود
۱. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد اسطوره‌ای به واقعه عاشورا چیست؟
۲. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد عرفانی به واقعه عاشورا چیست؟
۳. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد آیینی به واقعه عاشورا چیست؟
۴. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد عاطفی به واقعه عاشورا چیست؟
۵. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد هنجاری به واقعه عاشورا چیست؟
۶. مبانی مؤلفه‌ها و آثار رویکرد الاهیاتی به واقعه عاشورا چیست؟
۷. مبانی مؤلفه‌ها و آثار و نتایج رویکرد جامع به واقعه عاشورا چیست؟
واقعه عاشورا نقطه عطفی در تاریخ تمدن اسلامی
واقعه عاشورا هم از آن جهت که نقطه عطفی در تاریخ تمدن اسلامی است اهمیت دارد و هم از آن جهت که در فرهنگ ایرانی به عنوان یکی از مؤلفه‌های اثرگذار این فرهنگ به شمار می‌آید در این نوشتار رویکردهای متفاوتی که در فرهنگ ایرانی به واقعه عاشورا شده است تبیین می‌شود و از این رهگذر نشان داده می‌شود که اولاً هر یک از این رویکردها در فرهنگ ایران چه تأثیری داشته‌اند و ثانیاً با اثرپذیری از چه مؤلفه‌هایی شکل گرفته‌اند. هفت رویکرد اصلی که در این تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از: رویکرد اسطوره‌ای، رویکرد عرفانی، رویکرد آیینی، رویکرد عاطفی، رویکرد هنجاری، رویکرد الاهیاتی و رویکرد جامع با استفاده از متونی که درباره واقعه عاشورا در طول تاریخ اندیشه دینی ایران تولید شده است هر یک از این رویکردها قابل تبیین هستند.
دوره‌های مختلف تاریخی بسته به شرایط اجتماعی سیاسی و فرهنگی شاهد شکل‌گیری و یا پررنگ شدن برخی از این رویکردها و توامان کمرنگ شدن برخی دیگر بوده‌اند. این مسأله موجب شده است تا در هر یک از رویکردهای هفتگانه، آثار مکتوب زیادی وجود داشته باشد تا از طریق آنها اصلی‌ترین عناصر این رویکردها را واکاوی کنیم همچنین در کنار آثار مکتوب آثار هنری نیز تحت تأثیر هر یک از این رویکردها آفریده شده‌اند بررسی همه این آثار علاوه بر آنکه نگرش روشنی را درباره چند و چون مواجهه ما با این واقعه مقدس به دست می‌دهد می‌تواند تا حدود زیادی به برخی پرسش‌های مطرح در باب چگونگی مواجهه با این واقعه نیز پاسخ دهد.
در موارد زیادی این رویکردها در هم آمیخته شده‌اند و چنین نیست که مثلاً در یک کتاب یا در یک منظومه شعری درباره عاشورا صرفاً با یکی از این رویکردها مواجه باشیم این مسأله دقت بیشتری را در بررسی آثار گذشتگان و نیز آثاری که در حال حاضر تولید می‌شوند می‌طلبد همچنین در ذیل این رویکردهای اصلی می‌توان از زیر شاخه‌هایی سراغ گرفت که به عنوان خرده رویکرد باید بدان‌ها پرداخت علاوه بر اینها عناوین دیگری را نیز می‌توان به عنوان رویکرد بر این هفت عنوان افزود؛ مانند رویکرد تاریخی رویکرد اخلاقی یا رویکرد ایدئولوژیک اما این رویکردها با رویکردهای هفتگانه تداخل پیدا می‌کنند برای نمونه رویکرد اخلاقی با رویکردهای عرفانی هنجاری و الاهیاتی تداخل دارد و ابهام در اخلاق و مشخص نبودن اینکه منظور از اخلاق چگونه اخلاقی است به خود رویکرد نیز سرایت خواهد کرد.
آثار ایرانیان آمیزه‌ای از چند رویکرد مختلف به عاشورا
در این پژوهش عمدتاً از تحلیل آثار مکتوب اعتقادی الاهیاتی و ادبی استفاده شده است که در آنها موضوع عاشورا جنبه محوری داشته است. بنابراین منابع، کتابها و مقالات نوشته شده با موضوع محوری عاشور است. نویسندگانی که درباره واقعه عاشورا نوشته‌اند، چنین نیست که تنها به یکی از رویکردهای هفتگانه اکتفا کرده باشد. کمتر اثری را می‌توان یافت که تنها از یک رویکرد به عاشورا استفاده کرده باشد. آثاری که ایرانیان برای عاشورا تولید کرده‌اند معمولاً آمیزه‌ای از چند رویکرد مختلف به عاشور است و در آنها می‌توان به روشنی پاره‌هایی از هر رویکرد را نشان داد.
هر چند هر یک از آثاری که در فرهنگ ایرانی به عاشورا پرداخته‌اند، آمیزه‌ای از رویکردهای متفاوت هستند، اما در این نوشتار هر یک از آنها با توجه به اینکه یک رویکرد را پررنگ تر مطرح ساخته‌اند در نظر گرفته می‌شوند. بدین ترتیب، مثلاً روضه الشهدای ملاحسین کاشفی که حاوی رویکردهای اسطوره‌ای عاطفی عرفانی و چه بسا الاهیاتی است. با توجه به اینکه بر رویکرد اسطوره‌ای تأکید بیشتری کرده است به عنوان منبع رویکرد اسطوره‌ای بدان استناد می‌شود.
نکته دیگر آنکه بسیاری از نویسندگانی که به عاشورا پرداخته‌اند، بر این باور بوده‌اند که به صورتی دقیق و روشن، رویکردی تاریخی به این واقعه دارند و به هیچ وجه به این مسأله واقف نبوده‌اند که ناخودآگاه یک یا چند رویکرد از رویکردهای هفتگانه، در محتوای روایت‌شان تبلور یافته است. از آنجا که این نوشتار یک تحقیق دین پژوهانه توصیفی است. در صدد داوری در مورد چند و چون یک روایت تاریخی روشن و بی مناقشه – حتی اگر ارائه چنین روایتی امکان‌پذیر باشد نیست و از این رو به ارزش داوری در مورد صحت و سقم روایت‌هایی که بر اساس هر یک از رویکردهای هفتگانه ارائه شده است نیز نخواهد پرداخت اما ویژگی‌های هر یک از این رویکردها تبیین خواهد شد و از این رهگذر نقاط ضعف و قوت آنها نیز نسبت به بازتاباندن نور حقیقت بر تاریخ، یا نسبت به داشتن کارکردی مثبت و اخلاقی برای رشد افراد و اجتماع روشن خواهد شد. همچنین در باب اینکه کدام یک از رویکردهای هفتگانه با سیره ائمه اطهار (ع) و نحوه مواجهه ائمه (ع) با واقعه عاشورا سازگاری بیشتری دارد، نیز بحث خواهد شد. این پژوهش نشان می‌دهد که آنچه فعلاً با عنوان رویکرد جامع در بین این هفت رویکرد مشخص شده است سازگاری بیشتری با سیره ائمه اطهار (ع) و نحوه مواجهه آنها با واقعه عاشورا دارد.
توجه به واقعه عاشورا در سده‌های اخیر تاریخ ایران
در سده‌های اخیر تاریخ ایران توجه به واقعه عاشورا اهمیت خاصی یافته است. نحوه نگرش افراد نهادها و اقشار مختلف جامعه ایرانی به واقعه عاشورا نشان می‌دهد که این نگرش‌ها به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های تفکر دینی و اجتماعی مردم نقش‌های اثرگذاری را در اندیشه‌ها کنش‌ها و تحولات فرهنگی اجتماعی و سیاسی ایران ایفا کرده‌اند در دوره معاصر توجه روزافزون فیلسوفان دین‌پژوهان و جامعه‌شناسان به واقعه عاشورا و ارائه دیدگاه‌های متفاوت توصیفی و تجویزی درباب چند و چون مواجهه با این واقعه موجب شده است تا جدال‌هایی نظری و گاه اجتماعی و سیاسی با استناد به رویکردهای مختلف به عاشورا شکل بگیرد و در این میان معمولاً اطراف جدل با توجه به یکی از ابعاد واقعه عاشورا و وانهادن سایر ابعاد اسباب ابهام‌ها مناقشات و احیاناً داوری‌های عجولانه را فراهم آورده‌اند.
در واقع یکی از مهمترین اهداف این پژوهش روشن شدن ابعاد این رویکردها و بررسی تطابق آنها با سیره ائمه اطهار (ع) است. سیره ائمه (ع) به عنوان امتداد شکلی از حیات معقول بشری که همان نحوه زندگی پیامبر اکرم (ص) است، همواره مورد توجه ایرانیان بوده نحوه زندگی آن بزرگواران و رفتارهای فردی و اجتماعی آنان برای ایرانیان حتی در دوره و زمانه‌ای که تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران قلمداد نمی‌شد. مایه الگوگیری و هدایت اخلاقی بود از این رو مواجهه آن بزرگواران با واقعه عاشورا و احیاناً سهمی که ائمه (ع) برای هر یک از رویکردهای پیش گفته قائل بودند می‌تواند تصویری خردمندانه از کیفیت مواجهه با عاشورا در اختیار ما قرار دهد.
کتاب «رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا؛ تحلیلی پدیدارشناسانه از عاشورا در فرهنگ ایران» نوشته علی مهجور در ۴۲۶ صفحه و قیمت ۶۲۰ هزار تومان از سوی نیستان هنر منتشر شده است.
منبع: ایبنا