میرثا مکتوب- کتاب «پژوهشی متن‌شناسانه در رسالۀ اسماعیلی سیرة الحاجب (به انضمام تصحیح و ترجمۀ نسخۀ خطی)» تألیف علی بابایی سیاب از سوی انتشارات میراثبان، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی چاپ و منتشر شد.
سیرة الحاجب از متون تاریخ‌نگارانۀ عصر فاطمیان و یک متن اسماعیلی متقدم است که تاریخ فاطمیان را از سال ۲۸۶ هجری تا سال ۲۹۷ هجری، با ارائۀ بسیاری از جزئیات روایت می‌کند.
این رساله توسط شخصی به نام محمد بن محمد اليمانی و به دستور العزيز بالله (حک. ۳۶۵-۳۸۶ق) پنجمین خليفه فاطمی در قاهره بر اساس منقولات شخصی موسوم به جعفر بن علی الحاجب پیشکار مخصوص عبدالله المهدی به نگارش درآمده است. در این رساله به شرح زندگی دینی ـ سیاسی عبدالله المهدی بنیانگذار دولت فاطمیان ما بین سال‌های ۲۸۶ تا ۲۹۷ هجری مصادف با اعلام امامت از طرف او تا تشکیل دولت فاطمی در شمال آفریقا پرداخته شده است.
رسالۀ سیرة الحاجب یکی از ده‌ها عنوان نسخۀ خطی است که در قرن بیستم میلادی برای نخستین بار توسط ولادیمیر ایوانف از مجموعه‌های سری متعلق به بُهره‌های طیبی در هند معرفی و منتشر شد.
تا کنون پژوهش علمی مستقلی به منظور واکاوی ارزش تاریخ‌نگارانه این رساله صورت نگرفته است. علی بابایی سیاب در این پژوهش نشان داده است که رسالۀ سيرة الحاجب بر خلاف ادعای محققانی چون ولادیمیر ایوانف، عارف تامر و ماریوس کانارد دارای ارزش تاریخ‌نگارانۀ منحصربفردی است که می‌تواند در بازسازی تاریخ دولت فاطمیان در نخستین سال‌های شکل‌گیری آن مورد استفاده قرار گیرد.
بابایی سیاب نتایج پژوهش‌های خود در باب سیرة الحاجب را ذیل چهار فصل ارائه کرده است؛ کلیات پژوهش، ضرورت بازنگری در نسخۀ خطی سیرة الحاجب، اعتبارسنجی شخصیت‌های تاریخی در سیرة الحاجب، و اعتبارسنجی موقعیت‌های جغرافیایی در سیرة الحاجب.
در ادامه و در قالب اولین پیوست کتاب تصویر نسخۀ خطی سیرة الحاجب چاپ شده است. نسخۀ خطی مبنا در این پژوهش، تصویر تهیه شده از روی نسخۀ استنساخ شده توسط طاهر سیف‌الدین داعی مطلق طیبی در هند است. تصویر این نسخه در آرشیو نسخ خطی مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی لندن موجود است.
پیوست بعدی کتاب به تصحیح نسخۀ خطی سیرة الحاجب اختصاص دارد. در این بخش متن سیرة الحاجب با استفاده از نسخۀ خطی موجود در مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی لندن و از طریق بررسی تطبیقی آن با چاپ ایوانف در سال 1936 م. و چاپ حسام خضور در سال 2007 م. بازنویسی شده است.
به گفتۀ بابایی، تطبیق محتوای نسخۀ خطی با منقولات باقیمانده از آن در آثار عمادالدین ادریس داعی مطلق طیبی در قرن نهم هجری، رویکرد قیاسی در تصحیح نسخۀ خطی با مراجعه به طیف وسیعی از منابع تاریخی و استنتاجات عقلی، تاریخی و زبان‌شناختی در بازنویسی متن رساله و تطبیق متن نسخۀ خطی با چاپ‌های ولادیمیر ایوانف و حسام خضور و رفع ایرادات دو چاپ مذکور، از ویژگی‌های تصحیح حاضر است.
در پیوست سوم کتاب ترجمۀ متن تصحیح‌شدۀ سیرة الحاجب به فارسی ارائه شده است.
در ادامه دو پیوست دیگر نیز به جدول شخصیت‌های تاریخی و جدول موقعیت‌های جغرافیایی اختصاص یافته است.
مآخذ، و نمایه‌ها مشتمل بر اشخاص، کتاب‌ها و مجلات، اماکن، فرق و مذاهب، حکومت‌ها اقوام و قبایل، اصطلاحات، مؤسسات و دانشگاه‌ها بخش پایانی کتاب را شامل می‌شود.
علی بابایی سیاب در پیشگفتار کتاب نوشته است: «پژوهش پیش رو حاصل تحقیقات چندین سالۀ نگارنده پیرامون تصحیح، ترجمه و تحقیق در محتوای نسخ خطی باقیمانده از دورۀ فاطمیان با محتوای تاریخ‌نگارانه است. نسخ خطی نویافته و منحصربفردی که در بازسازی دورانی مبهم از تاریخ این جماعت حائز اهمیت است. پیشتر نسخۀ خطى «رسالة اِستتار الامام» مورد تصحیح انتقادی، ترجمه و تحقیق علمی قرار گرفت که در سال ۱۴۰۲ شمسی به همت پژوهشکدۀ تاریخ اسلام در تهران انتشار یافت. رسالۀ فوق الذکر به عنوان تنها متن تاریخ‌نگارانۀ اسماعیلی باقیمانده از نخستین دهه‌های قدرت‌یابی فاطمیان، به روایت دورانی یکصد ساله از تاریخ دینی ـ سیاسی این فرقه مابین سال‌های ۱۸۱ تا ۲۸۶ هجری پرداخته است؛ دوره‌ای از تاریخ فاطمیان که از آن با عنوان دورۀ ستر یاد می‌شود. این دوره از زمان شهادت امام صادق (ع) در سال ۱۴۸ هجری تا سال ۲۸۶ هجری را در بر می‌گیرد؛ اما در رسالۀ استتار الامام، رویدادها از سال ۱۸۱ هجری که تاریخ تقریبی مرگ محمد بن اسماعیل مشهور به محمد مستور است، روایت شده است. در این پژوهش نیز نسخۀ خطی رسالۀ سیرة الحاجب، یکی دیگر از متون تاریخ‌نگارانۀ عصر فاطمیان مورد تصحیح، ترجمه و تحقیق قرار گرفته است. متن این رساله به عنوان مکمل روایات استتار الامام، تاریخ فاطمیان را از سال ۲۸۶ هجری تا سال ۲۹۷ هجری روایت می‌کند؛ یعنی دورانی یازده ساله از زمان اعلام امامت توسط عبدالله المهدی و پایان دورۀ ستر تا زمان شکل‌گیری دولت فاطمیان در افریقیه. این رساله تنها متن اسماعیلی متقدمی است که تاریخ فاطمیان را در دورۀ مذکور با ارائۀ بسیاری از جزئیات روایت می‌کند. حتی قاضی نُعمان در کتاب افتتاح الدّعوه که از نظر زمانی، نزدیک به بیست سال مقدم بر سیرة الحاجب است، چنین جزئیاتی از ظهور فاطمیان ارائه نداده است. بدیهی است که روایات موجود در این رسالۀ تاریخی در صورت اتخاذ رویکرد انتقادی و از طریق تطبیق و تلفیق با دیگر منابع کهن اسماعیلی و غیراسماعیلی می‌تواند پژوهشگران این حوزه را در بازسازی تصویری دقیق‌تر از تاریخ فاطمیان یاری رساند».
کتاب «پژوهشی متن‌شناسانه در رسالۀ اسماعیلی سیرة الحاجب به انضمام تصحیح و ترجمه نسخه خطی» تألیف علی بابایی سیاب از سوی انتشارات میراثبان، مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و مؤسسۀ مطالعاغت اسماعیلی در 360 صفحه و با قیمت 430 هزار تومان چاپ و منتشر شده است.
