میراث مکتوب- کتاب «اشعار آقامؤمن تفرشی (متخلص به داعی)» با تصحیح و تحقیق قاسمعلی محبعلی از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شد.
دربارۀ آقامؤمن تفرشی
قاسمعلی محبعلی در مقدمۀ کتاب آورده است: «یکی از نوادر حاضر در حافظۀ فرهنگی تفرش، عارف متفکر و شاعر گران‌قدر محمد مؤمن تفرشی معروف به «آقامؤمن» است. ایشان در زادگاهش کمتر به عنوان شاعر مطرح بوده است و اهالی تفرش ایشان را عارفی واصل به حق و صاحب کرامات می‌شناسند؛ میرمحمد مؤمنا فرزند جمال‌الدین آقا مصطفی، از شاعران نیمۀ دوم قرن یازدهم و نیمۀ اول قرن دوازدهم هجری قمری است که در شعر «داعی» تخلص می‌کرده است. وی در سال ۱۰۸۰ قمری در محله فَم شهر تفرش به دنیا آمد. خانوادۀ ایشان از اعاظم سادات تفرش بودند و سلسله نسبش به عبدالعظیم بن عبدالله بن امام محمدباقر منتهی می‌شود. مادر آقامؤمن دختر ظهیرالدین علی پسر ملامراد است. تنها فرزند آقامؤمن، نفیسه بیگم نام داشت که مادر سیدمحمد، جد سیدمحمد امامی تفرشی، امام جمعه اسبق تفرش، بود.»
به نوشتۀ مصحح، مجاهدی مؤلف کتاب تذکرۀ سخنوران قم می‌نویسد: میرمحمد مؤمن تفرشی با هاتف اصفهانی و آذر بیگدلی معاصر بوده است. ادوارد براون در کتاب «تاریخ ادبیات ایران» اقرار دارد که مؤلف آتشکدۀ آذر، راجع به اغلب شعرای معاصر مؤلف فقط چند سطر شرح‌حال نوشته است و مفصل‌ترین شرح مربوط به گزارش احوال ملا محمد مؤمن متخلص به «داعی» و برخی شعرای دیگر است. در برخی منابع بیان شده است که آقامؤمن از طرف کریم‌خان زند به عنوان «شیخ الاسلام» ملقب شده است. آقا بزرگ تهرانی نیز در تذکرۀ الذریعه به جمع‌آوری دیوان داعی انجدانی تفرشی به همت ابوالقاسم سحاب اشاره کرده است.
آقامؤمن در سال ۱۱۷۰ هجری قمری در نود سالگی در تفرش فوت کرده و مزار و مدفن او در قبرستان ششناو، جنب محلۀ مشهد، در بقعه‌ای خاص قرار داشته است که بانی آن میرزا رضا قلیخان اتابکی تفرشی، منشی میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم (صدر اعظم ناصرالدین شاه) بود.
فهرست اشعار دیوان آقامؤمن تفرشی
قصیدۀ «توحید»
قصیده در مدح حضرت خاتم (ص)
قصیده در ذکر مناقب على مرتضى (ع)
قصيدۀ «مهر على (ع)»
مثنوی «ندای قدس»
مثنوی «ولای على»
قصیده «در مدح حضرت سجاد (ع)»
قصيدۀ «في الوقايع»
قصیدۀ «شرر آه»
قصیدۀ «چهارده معصوم»
مثنوی «چهارده معصوم»
مثنوی «معجزه»
قصيدۀ «مدح حضرت رضا(ع)»
قصيدۀ «حمل و جمل»
مثنوی «شکار مأمون، ازدواج امام جواد (ع) و مباحثۀ ایشان با یحیی بن اکثم»
قصیده «در تعریف دُلدُل»
قطعۀ «صادق و حسن»
مثنوی «تأثیر اصل گوهر»
قطعۀ «تاریخ مرگ الاغ»
قطعۀ «تاریخ بنای قهوه‌خانه»
قطعۀ «لغز (چیستان)»
قطعۀ «تاریخ بنای بالاخانه»
رباعی «تاریخ فوت مرحوم آقاسعيد»
مكاتبۀ شاعرانه آقامؤمن و آقاصادق تفرشی
دربارۀ اشعار آقامؤمن تفرشی
محبعلی در بخشی دیگر از مقدمه نوشته است: «بررسی و مطالعۀ اشعار آقامؤمن خواننده را به این حقیقت هدایت می‌کند که ایشان دارای شخصیت چندبُعدی و بالغی است. زمانی که قصیدۀ توحید را می‌سراید وجودش مشحون از عشق الهی و سرشار از شوق تماشای اوست. زمانی که به مدح پیامبر اکرم (ص) می‌پردازد، وی را را علت غائی خلقت می‌شمارد و قبای اقلیم سخن را بر قامت بلند کمالاتش کوتاه می‌بیند. آنگاه که به ذکر منقبت على مرتضى (ع) مشغول می‌شود، در تعریف و تمجید از شخصیت این اسوه انسانی سر از پا نمی‌شناسد و به شاعری از خویش رسته مبدل می‌شود. او شیعه و مشتاق علی و آل علی است؛ با دوستانش دوست و با دشمنانش دشمن است».
مصحح در ادامه مقدمۀ خود به توانایی آقامؤمن در شاعری پرداخته و می‌نویسد: «تبحر وی در ایراد مثنوی و قصیده به اشعار وی زیبایی، لطف و انسجامی خاص بخشیده است. در سخن ایشان ناامیدی و یأس جایی ندارد، همه امید مهربانی و رحمت است. مهارت او در ایراد معانی مطبوع و قدرت او در بازسازی حوادث تاریخی مثال‌زدنی است. او در قصيدۀ «في الوقايع» غرق در حماسه می‌شود و خواننده را با خود به میدان نبرد جنگاوران ایران با سربازان اشرف افغان می‌برد. او در این قصیده نشان می‌دهد که به خوبی از پس شعر حماسی بر می‌آید. در قصیدۀ «تاریخ مرگ الاغ» استادانه به شعر عاطفی و طنز روی می‌آورد. در «تاریخ قهوه‌خانۀ تفرش» گزارشی صمیمانه و اجتماعی از تأسیس و اوضاع جاری قهوه‌خانۀ تفرش ارائه می‌دهد که در نوع خود جالب است و می‌تواند مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخ و گذشته تفرش قرار گیرد. در مثنوی «شکار مأمون، ازدواج امام جواد (ع) و مباحثۀ ایشان با یحیی بن اکثم» به طراحی و گزارش جزء به جزء و مبسوط شکار مأمون، مجلس مناظرۀ امام جواد (ع) با یحیی بن اکثم و سپس عروسی امام جواد (ع) با دختر مأمون می‌پردازد؛ به گونه‌ای که خواننده را تا پایان با خود همراه می‌کند. در مثنوی «ندای قدس» به خوبی نشان می‌دهد که با طب سنتی آشنا است. در همین مثنوی به کتب معتبر علمی -آموزشی زمان خود اشاره دارد که بیانگر حدود مطالعاتی اوست. نکته قابل تأمل اینکه آقامؤمن از کرامت نفسی برجسته برخوردار بوده، از هیچ کس کمکی دریافت نکرده و مجیز هیچ صاحب منصبی را نگفته است؛ وی در ابیاتی خطاب به امام معصوم، به این نکته اشاره کرده است».
محبعلی انباشتگی ذهن آقامؤمن از تلمیحات، آشنایی وسیع وی با فرهنگ ایرانی – اسلامی و نیز انس او با تاریخ و تفسیر قرآن و حدیث را مایه‌ای درخور تحسین دانسته که در شعر او در قالب تلمیحات انعکاس یافته و معتقد است که با مطالعه این تلمیحات می‌توان به دریافت محتوای فرهنگ فردی شاعر و اجتماع پیرامونی وی موفق شد.
آقامؤمن در برخی از اشعار خود از آوردن فراوان اصطلاحات علمی، واژگان و ترکیبات عربی ابا نکرده است؛ همچنین اصرار فراوانی در آوردن مضامین و گنجانیدن خیالات باریک در اشعار خود دارد؛ بنابراین سخن او گاه بسیار دشوار و پیچیده است. بر همین اساس مصحح لازم دیده که ضمن ارائه توضیحات لازم در پانویس‌ها، معانی و تعاریف واژه‌های نامأنوس را نیز در «فرهنگ‌نامه دیوان»، که حدود 80 صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده است، بیاورد.
در پایان کتاب 8 پیوست آمده که مشتمل است بر صفحاتی از نسخه‌های خطی مورد استناد، شجره‌نامۀ آقامؤمن تفرشی، معرفی برخی منسوبان آقامؤمن تفرشی (ظهیرالدین علی فمی تفرشی، ملا مراد تفرشی، سید محمد امامی تفرشی، سیدعلی امامی تفرشی، ابوالقاسم سحاب)، خدمات خاندان وی، شعری در مدح بانی بقعۀ آقامؤمن، مشخصات برخی منابع، و تصاویری از مزار آقامؤمن در باغ ملی تفرش و بنای یادبود در دست احداث او …، و جدولی از میزان توزیع اشعار او در نسخه‌های موجود مورد استناد.
کتاب «اشعار آقامؤمن تفرشی (متخلص به داعی) (1080-1170 ه.ق)» با تصحیح و تحقیق قاسمعلی محبعلی، در 363 صفحه و با قیمت 460 هزار تومان، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شده است.
علاقه‌مندان برای خرید این کتاب می‌توانند از طریق شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ با دفتر فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب تماس حاصل کرده و یا به وبگاه فروش mirasmaktoob.net مراجعه کنند.
