میراث مکتوب- فرهنگ مصادر عربی ـ فارسی با نام «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» نوشتۀ یعقوب بن احمد کُردی نیشابوری (تألیف پس از سال ۴۳۸ هجری قمری) نسخه‌برگردان دستنویس شمارۀ ۵۳۵ کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی با تحقیق مسعود قاسمی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
قاسمی، در مقدمۀ خود با اشاره به اینکه بخش‌های باقیمانده‌ای از این اثر به دست این محقق رسیده است، می‌نویسد: «چنین برمی‌آید که این فرهنگ مصادر متدوال ثلاثی مجرد، ثلاثی مزید و رباعی در زبان عربی با ترجمه و تعریف آن به فارسی و عربی است».
این محقق می‌افزاید که این دستنویس شامل سه اثر است؛ یکی «البُلغة المُترجَمِ فِی اللّغة»، دیگری کتاب حاضر یعنی «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» و سومین آن حکایتی است با تک بیت‌هایی از خاقانی، سعدی، ظهیر، معزّی و غیره که البته همگی آنها ناقص، بدون تاریخ و بدون نام مؤلف و کاتب است که اصل دستنویس آنها در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. قاسمی این اثر خود را به بررسی دومین کتاب از این مجموعه با عنوان «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» اختصاص داده است.
این اثر با توجه به آنچه نگارنده در مقدمۀ عربی خود نوشته، تنها شامل مصادر رایج و مستعمل عربی است و نه مصادر نادر. نگارنده در ترتیب و تدوین این اثر از شیوۀ بی‌نظیر ابراهیم فارابی در مجموعۀ دیوان‌الادب او پیروی کرده است؛ روشی که پیش از او و در زمان او به کار گرفته نشده و با آنچه ابوعلی جعفری تیزانی نابینا و جز او، از متقدمان و متأخران، برگزیده‌اند، متفاوت است.
قاسمی پس از بیان این مقدمۀ کوتاه به شیوۀ تألیف ادیب یعقوب پرداخته و بیان می‌کند که شش سطر ناقصی که در صفحۀ ۵ دستنویس باقی مانده و در تعریف افعال مهموز و ابواب ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید است، نشان می‌دهد که مؤلف پس از مقدمۀ کتاب، دربارۀ ویژگی‌های ساختاری و صرفی مصادر ثلاثی مجرد و غیر ثلاثی مجرد سالم و غیرسالم توضیحاتی به زبان عربی داده و پس از آن مصادر سالم ابواب ششگانۀ معروف ثلاثی مجرد، مصادر سالم ابواب ثلاثی مزید، رباعی مجرد و مزید و در آخر مصادر غیر سالم، یعنی مضاعف، را آورده است.
طبق شمارش قاسمی، از آنچه از فرهنگ به جا مانده چهار هزار و صد و بیست و پنج مصدر عربی ضبط شده است که تعریف و معنی پانصد و هشتاد و شش مصدر آن به عربی است. آن دسته از مصدرهای عربی که بین فارسی‌زبانان رایج و شناخته بوده معنی نشده و روبه‌روی آنها کلمات «معروفٌ» و «معروفةٌ» نوشته شده است. تعداد این مصادر ۷۸ مصدر است.
به گفتۀ محقق این اثر، هدف مؤلف آموزش زبان عربی نیز است؛ زیرا بعد از آوردن یک مصدر و معنی فارسی یا عربی آن، صیغۀ مفرد مذکر غایب ماضی و یا متکلم وحدۀ ماضی آن مصدر را نیز در شاهد و مثالی متذکر شده و به ویژگی‌های صرفی و معنایی برخی از افعال عربی نیز پرداخته است.
ویژگی‌های املایی، کلمات مشکول، تشدید کلمات و فعل‌های پیشوند‌دار، حروف اضافه، و لغات و ترکیبات خاص این فرهنگ نیز از سوی مسعود قاسمی بررسی شده است.
خوانندگان پس از مطالعۀ مقدمه دقیق دربارۀ «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» می‌توانند نسخه‌برگردان این فرهنگ را از نظر بگذرانند.
موسسۀ پژوهشی میراث مکتوب سیصد و هفتادمین اثر از مجموعه آثار خود و سی و نهمین کتاب از مجموعۀ نسخه‌برگردان را به انتشار کتاب «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» نوشتۀ یعقوب بن احمد کُردی نیشابوری با تحقیق مسعود قاسمی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، اختصاص داده است.
این اثر در ۲۶۱ صفحه به چاپ رسیده و به قیمت ۲۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. علاقه‌مندان برای دریافت «کتابُ المُهَذَّب فِی المَصادر» و اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل نمایند و یا به فروشگاه انتشارات توس مراجعه کنند.
مریم مرادخانی