میراث مکتوب – کمال‌الدين ميثم بن على بن ميثم بحرانى معروف به ابن ميثم، از دانشمندان و از شارحين نهج البلاغه امام على (عليه السلام) در سال 636ق در مجمع الجزاير بحرين به دنيا آمد و در سال 689 ق در همان جا دار فانى را وداع گفت. پس از مرگ، پيکر او را در مقبره جدش المعلى، واقع در روستاى هلتا به خاک سپردند.
در قرن دوازدهم هجرى شيخ سليمان ماحوزى بحرانى (متوفاى 1121ق) بر حسب درخواست شاگردان و دوستان، کتابى در شرح احوال ابن ميثم نوشت به نام السلافة البهية فى الترجمة الميثمية. محدّث بحرانى در کتاب اللؤلؤة آن را ذکر کرد و سپس تمامش را در جلد اول کشکول با خط خويش نوشت. تاريخ اتمام اين شرح حال 27 جمادى الاولى سال 1104ق است.
کتاب‌شناسى آثار ابن ميثم را مىتوان در ذیل پنج موضوع قرار داد: الف) کلام و به ويژه عقايد کلامى شيعه در مباحث اصول دین و فروع دين. ب) حديث. ج) فلسفه و منطق. د) فقه و اصول فقه. ه) معانى و بيان. بيشتر آثار ابن ميثم در مسائل کلامى است. او حتّى در شرحى که بر نهج البلاغه نوشت، روشى کلامى و فلسفى دارد. وى در طرح مسائل و سبک استدلال به روش خواجه نصيرالدين محمد طوسى (597 ـ 672 ق) در تجريد الاعتقاد نظر داشت و مستند استدلالهاى او بر خلاف علامه حلى بيشتر عقل است، نه نقل. بیشتر تأليفات ابن ميثم به صورت خطى در کتابخانه هاى معتبر جهان پراکنده است. بعضى از آنها مورد استقبال قرار گرفته و چندين بار چاپ شده است.
از ميان کتاب‌شناسى هاى مختلف، در این مقاله به کتابشناسی توصیفی اشاره شده تا بیشترین فایده نصیب محققان شود. بنابراین نوشتار حاضر درباره کتاب‌شناسى توصيفى آثار و تأليفات ابن ميثم بر حسب الفبا است. در پايان تصاويرى از نسخههاى خطى مؤلف آورده مىشود.
متن کامل این مقاله نوشتۀ رسول سعيدى زاده که در شمارۀ 149 و 150 آینۀ پژوهش منتشر شده است اینجا بخوانید.