این جلسه، دوشنبه، ۱۷ آذرماه ۱۴۰۴، با موضوع «شناخت تاریخ مطبوعات ایران»، با حضور جمعی از مسئولان و کارشناسان سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و همچنین تنی چند از مسئولان مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شرق کشور، در اتاق آموزش در محل ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی این آستان مقدس، برگزار شد.
ابراهیم حافظی، رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی در این کارگاه، اظهار کرد: روزنامهنگاری ایرانی از سنتهای اطلاعرسانی درباری در دوره صفویه آغاز شد؛ جاییکه وقایعنگاران تنها وظیفه ثبت وقایع برای پادشاه را داشتند.
وی با اشاره به روزنامهنگاری در جهان، روزنامهنگاری فارسی در هند، چگونگی گذار از چاپ سربی به چاپ سنگی در انتشار روزنامه و معرفی روزنامه کاغذ اخبار، گفت: روزنامه کاغذ اخبار، نخستین تلاش رسمی برای تبدیل اطلاعرسانی درباری به نشر منظم اخبار در ایران بود.
تحول روزنامهنگاری دولتی در دوران امیرکبیر
حافظی با محوریت امیرکبیر و تحول روزنامهنگاری دولتی، ادامه داد: امیرکبیر با تأسیس روزنامه وقایعاتفاقیه در سال ۱۲۶۷ قمری، روزنامهنگاری را بهعنوان ابزار مدرنسازی دولت معرفی کرد. این روزنامه نه صرفاً ثبت وقایع، بلکه انتشار نظاممند اخبار با هدف ایجاد ارتباط تازه میان دولت و مردم بود.
وی همچنین با تأکید بر گسترش روزنامهنگاری دولتی در دوره ناصری و تأسیس وزارت انطباعات در این دوره، افزود: در عصر ناصری، روزنامهنگاری رسمی رشد افقی پیدا کرد. در واقع، حکومت قاجار فهمید که روزنامه میتواند ابزار نظم اداری، تبلیغات سیاسی و تولید مشروعیت باشد.
مدرس کارگاه ضمن اشاره به سبک و محتوای نشریات در دوره مظفری، ادامه داد: در دوره مظفرالدین شاه، مطبوعات بهعنوان ابزار آگاهیبخشی و اصلاح اجتماعی جای خود را در میان روشنفکران باز کرد.
وی با تأکید بر زایش مطبوعات در دوران مشروطه، گفت: البته پس از کودتای سال ۱۳۲۶، محمدعلیشاه با بستن مجلس، فشار بر مطبوعات را تشدید کرد. این سانسور موجب شد که دهها روزنامه توقیف شود.
رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی با محوریت رنسانس مطبوعاتی احمدشاه نیز، تصریح کرد: با بازگشت مجلس در دوره احمدشاه، فضای نسبتاً بازتری در کشور ایجاد میشود چنانکه مطبوعات دوباره بهعنوان پلتفرم گفتوگوی عمومی و آموزش شهروندی ظاهر شده و نقش خود را در ترویج فرهنگ مشروطهخواهی، احیا میکند.
وی افزود: پس از صدور فرمان مشروطه، مطبوعات ایران بیسابقهترین آزادی را تجربه میکند. طنز سیاسی بهعنوان سلاح سیاسی ظاهر شده و روزنامهها به پارلمان دوم تبدیل میشود. در حقیقت، روشنفکری مدرن ایران از دل روزنامهنگاری مشروطه، متولد میشود.
کنترل سازمانیافته مطبوعات در دوره پهلوی
حافظی همچنین، گفت: با روی کار آمدن رضاشاه، روزنامهنگاری از آزادی پرهیحان مشروطه به کنترل سازمانیافته، تغییر یافت. این تغییر بخشی از پروژه دولتسازی بود. مطبوعات از میدان سیاست به ابزار دولت نوساز، تبدیل شد. در واقع، روزنامهنگاری از نیروی سیاسی به نیروی آموزشی و توسعهای، تبدیل شد.
وی در ادامه، مطالبی با محوریت موضوعی مطبوعات در پروژه نوسازی فرهنگی رضاشاه، ظهور مجلات روشنفکری؛ از ادبیات تا علوم انسانی مدرن، انفجار مطبوعاتی و روزنامهنگاری حزبی، بحران اخلاق مطبوعاتی و پایان آزادی، رسانههای مدرن و ظهور تلویزیون و حرفهای شدن مطبوعات و مجلات روشنفکری در دهههای ۴۰ و ۵۰، بیان کرد.
مدرس کارگاه اضافه کرد: پس از کودتای ۲۸ مرداد، آزادی مطبوعات در کشور محدود شد، اما ساختار رسانهای منظمتری ایجاد شد، استانداردهای حرفهای بالا رفت و مطبوعات از نظر فرم، پیشرفت کردند.
گفتنی است، جلسات دوم و سوم کارگاه آموزشی مبانی تحقیق در مطبوعات و معرفی منابع، به ترتیب سهشنبه و شنبه، 18 و 22 آذر سال جاری، از ساعت 8:30، در اتاق آموزش این سازمان واقع در ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در جوار حرم مطهر رضوی، برگزار خواهد شد.
منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی