میراث مکتوب – چکیدۀ تاریخ ریاضیات ایران ((پیوست دوازدهمین شمارۀ میراث علمی اسلام و ایران) تألیف ابوالقاسم قربانی به کوشش غلامحسین صدری افشار منتشر شد.
دربارۀ تاریخ ریاضیات در ایران پیش از اسلام چندان چیزی نمی دانیم. ولی پیش از حملۀ اعراب مسلمان به ایران، در اوایل سدۀ اول هجری ، در جندی شاپور و مراکز علمی دیگر، ریاضیات پیش رفته ای وجود داشت.
پیشرفت علوم در قلمرو اسلامی به طور کلی از نیمۀ سدۀ دوم هجری آغاز شد و در سدۀ پنجم به اوج خود رسید. در این سه قرن و نیم در عرصه های مختلف علوم کامیابیهای علمی عظیمی به دست آمد. آنگاه در سدۀ هفتم با همان سرعتی که پیش رفته بود رو به قهقرا نهاد. این زوال تا سه قرن ادامه یافت و در سدۀ نهم روح علمی یکسره ناپدید شد و نیروی خلاقی که آن همه شاهکارهای علمی پدید آورده بود از میان رفت.
پیشرفت در زمینۀ ریاضیات و نجوم هم از جریان کلی پیشرفت علوم مسثنی نبود. با این حال در آغاز سدۀ نهم غیاث الدین جمشید کاشانی از مکتب سمرقند اثر بی نظیر تألیف کرد. این کتاب یکی از مهمترین آثار دورۀ اسلامی به شمار می رود که بعدها هیچ همتایی پیدا نکرد.
از این رو با اینکه از سدۀ یازدهم هجری پیشرفت ریاضیات در ایران مانند کشورهای اسلامی دیگر متوقف شد و در حالت رکود باقی ماند، کتابهای درسی ریاضیات و نجومی که برخی ایرانیان نوشستند خالی از تأثیر ریاضیات اروپایی نبود.
در این نوشتار دربارۀ تاریخچۀ ریاضیات ایران تنها از ریاضیات اصیل ایرانی از نیمۀ دوم سدۀ دوم تا سدۀ یازدهم به ترتیب زیر به اختصار سخن گفته شده است. در بخش نخست از مسیر کلی گسترش ریاضیات در ایران بحث می شود و در بخش دوم دربارۀ زندگی و آثار چهل تن از برجسته ترین ریاضیدانان ایرانی به ترتیب تاریخی اطلاعاتی عرضه خواهد شد.
خواننده پس از مطالعۀ بخش نخست، اگر مایل به آشنایی بیشتر با افراد ذکر شده باشد می تواند بخش دوم را هم بخواند.
در این نوشتار پس از مروز زندگی نامۀ زنده یاد ابوالقاسم قربانی به اختصار به زندگی این ریاضی دانان پرداخته شده است: خوارزمی، جوهری، حبش حاسب، بنی موسی، ماهانی، نیریزی، ابوجعفرخان، عبدالرحمن صوفی، هروی، ابوالوفا بوزجانی، خجندی، کوشیار گیلانی، ابوسهل کوهی، ابولجود محمد بن لیث، ابونصر بن عراق، ابوالحسن اهوازی، سجزی، کرجی، ابوعلی سینا، ابوریحانی بیرونی، حاسب طبری، نسوی، اسفرازی، حکیم عمر خیام، ابوالفتح اصفهانی، ابن سالار، ابن صلاح همدانی، عبدالملک شیرازی، اثیرالدین ابهری، طوسی، شمس الدین شمرقندی، قطب الدین شیرازی، کمال الدین فارسی، امین الدین ابهری، نظام اعرج، عمادالدین کاشانی، کاشانی، بیرجندی، شیخ بهائی و یزدی.
صاحب امتیاز: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مدیرمسئول: اکبر ایرانی
سردبیر: محمد باقری
