میراث مکتوب- اول اردیبهشت‌ماه، روز بزرگداشت سعدی، شاعر پرآوازه ایرانی است که دامنه شهرت وی، جهان را درنوردیده است. «شیخ اجل» که در زمانه حکومت اتابکان فارس می‌زیست و حیاتش با حمله مغول به ایران همراه بود، متأثر از اندیشه‌های آن عصر، خاصه تصوف قرار داشت. سهل ممتنع، ویژگی اصلی سخن سعدی در آثار او، بوستان، گلستان و غزلیات است که تأثیر بسیاری بر اندیشمندان کلاسیک و مدرن ایرانی و غیرایرانی بر جای گذاشت. تأثیر سخن سعدی که از هندوستان تا آسیای صغیر گسترده بود، سبب شد اول اردیبهشت‌ماه که آغاز نگارش گلستان قلمداد می‌شود، روز بزرگداشت وی لقب گیرد. به این مناسبت گفت‌وگویی با ایرج رضایی انجام شده که در ادامه متن آن را می‌خوانید.
آحاد جامعه، سعدی را به مثابه شاعر و ادیبی سرشناس، در زمره مشاهیر کلاسیک می‌شناسند. اما آیا می‌توان وی را از منظری دیگر، اندیشمند و متفکر هم دانست؟
حتماً، سعدی یک مصلح اجتماعی است که می‌تواند برای جامعه امروز ما حرف داشته باشد و همه‌گان را به عقلانیت و اعتدال دعوت کند. دعوت به زیبایی را هم در آثارش فراموش نکنیم، خصوصاً در شرایطی که جامعه امروز ما غرق در زشتی است و سعدی با دعوت به زیبایی، برای جامعه امروز ما سودمند است.
ویژگی‌های اندیشه و تفکر سعدی را چه می‌دانید؟
در مرکز اندیشه‌های سعدی، دعوت به اعتدال، میانه‌روی و عقلانیت به چشم می‌خورد؛ گونه‌ای زیست اخلاقی که ما را به تماشای زیبایی‌ها دعوت می‌کند. پیام سعدی نیز در خلال آثار او، گلستان و بوستان نهفته است. وی در این آثار است که مکرراً از فضیلت‌های اخلاقی، دادگری حاکمان، و بایسته‌های اجتماعی چون توجه به یکدیگر، مهربانی و عشق سخن می‌گوید.
اندیشه سعدی که به برخی وجوه آن اشاره کردید، امروزه تا چه میزان در جامعه جاریست؟
در جامعه‌ای که همواره دچار افراط و تفریط بوده، توجه به آموزه‌های سعدی بسیار اثربخش است. در حقیقت، از خلال این آموزه‌هاست که سعدی، انسان را به میانه‌روی، توجه به فضیلت‌های اخلاقی و مهرورزی فرا می‌خواند.
از یاد نبریم که سعدی، انسانی جهان‌دیده است که فرازونشیب‌های بسیار روزگار خود را دیده بود. به مناطق مختلف سفر کرد و با افراد بسیار حشر و نشر داشت. این ویژگی‌ها، دید بازی به سعدی داده بود که وی آن را به زبانی فصیح و بلیغ به مخاطب ارائه کرد. این خصوصیت‌ها سبب می‌شود که ما وی را مصلحی اجتماعی بدانیم. من تصور می‌کنم ما از میان شعرا و ادبای بسیار، بیش از همه به سعدی نزدیک هستیم.
سعدی در آثار خود، رویکردهای جامعه‌شناختی داشت و به ابعاد اجتماعی نیز بسیار توجه می‌کرد. سعدی می‌دانست تا زمانی که نهادهای اجتماعی جامعه درست نشود، چیزی درست نمی‌شود. مثلاً باب اول گلستان، به «در سیرت پادشاهان» اختصاص دارد که در آن سعدی می‌گوید اول باید حاکمان اصلاح شوند تا جامعه روند صحیح را در پیش گیرد. اینها سبب می‌شود که ما نگاه جامع و کلانی را در سعدی ببینیم که در دیگران به چشم نمی‌خورد. به همین خاطر است که من بر وجه جامعه‌شناختی سعدی تکیه و تأکید دارم. البته من اعتقاد دارم ما باید در حد خود سعدی، از او انتظار داشته باشیم. قرار نیست که او با اندیشه‌هایش، پاسخ‌گوی تمامی مشکلات امروز جامعه ما باشد. با این وجود، چون سعدی و اندیشه‌های او بخشی از جامعه ماست، امروز هم می‌توانیم از آنها بهره بگیریم.
با این وجود، تفکر سعدی آنچنان که باید، در جامعه جاری نیست.
بله، ما امروز در جامعه فاصله بسیاری با سعدی داریم که عامل آن کم‌کاری نظام فرهنگی و آموزشی کشور و متولیان آن است.
ایرج رضایی
منبع: ایبنا