میراث مکتوب – مقدمه‌ای بر رؤیاشناسی تاریخی؛ مطالعه موردی: تصحیح انتقادی رساله منامیه به تصحیح و تحقیق داریوش رحمانیان و زهرا حاتمی، پژوهشی است تاریخی در موضوع خواب. موضوعی که تاکنون، علیرغم ارزش و اهمیت فراوان، در معرفت تاریخی و از سوی مورخان، به درجات مورد کم‌توجهی قرار گرفته و غریب و مغفول و مسکوت مانده است.
توجه مورخان به خواب و رؤیا در قیاس با اصحاب دیگر رشته‌های علوم انسانی، به ویژه در قیاس با انسان‌شناسان و روان‌شناسان، دیرهنگام، ضعیف و کم‌رنگ بوده است. توجه مورخان به خواب، به مثابه یک قلمرو پژوهشی تازه، عمدتاً مؤخر بوده است بر پیدایش و رشد رویکردهای اجتماعی و فرهنگی در تاریخ‌نگاری.
در موارد بسیاری، پژوهشگران به تأثیر یا کارکرد ویژه خوابنامه‌ها در این زمینه توجه کرده‌اند. همچنین در موارد بسیاری از خواب‌ها و رویاهایی که اشخاص خواب بیننده، ثبت و ضبط کرده‌اند، برای شناخت خلقیات و روحیات آنان و یا به اصطلاح روان‌شناسی آنان بهره برد. برای نمونه می‌توان به خواب‌های کسانی چون شاه طهماسب و ناصرالدین شاه اشاره کرد که برای شناخت روحیات و احوال و افکار آنان، از ارزش ویژه‌ای برخوردارند.
رساله منامیه ابوالقاسم راز شیرازی و شرح آن به قلم جلال الدین محمد مجد الاشراف كه به عنوان مطالعه موردی در پژوهش حاضر برگزیده شده است در زمره اسناد مهم و درجه اولی است كه به روشنی از بعضی كاركردهای سیاسی و فرهنگی خواب و خوابگزاری در عصر قاجار پرده بر می‌دارد. رساله منامیه خوابی است كه شیخ زین العابدین مجتهد مازندرانی درباره ناصرالدین شاه قاجار دیده است كه به پیروزی وی بر دشمنی از اهل سنت – شیخ عبیدالله كرد- تعبیر شده است. این رساله در زمرۀ مهم‌ترین منابع مربوط به تاریخ سیاسی و فرهنگی، خواب و رؤیا در ایران عصر قاجار است. اصل این رساله را میرزا ابوالقاسم راز شیرازی، قطب سی و پنجم سلسله ذهبیه، در سال ۱۲۸۵ هـ.ق. نوشته است. این ظاهراً آخرین اثر از آثار و نوشته‌های متعدد و پرشمار راز، بوده است. موضوع و مضمون آن تعبیر و تفسیر خواب شیخ زین‌العابدین مجتهد مازندرانی دربارۀ شمشیر بستن پیامبر (ص) و ائمه (ع) به کمر ناصرالدین شاه قاجار و نشاندن وی بر اسب توسط حضرت امام زمان (ع) بوده است که به پیروزی وی بر دشمنی از اهل سنت تعبیر شده است. خواب را شیخ زین العابدین در ۲۲ رمضان ۱۲۸۴ ق. در کربلا دیده و صورت ثبت شده آن را برای اطلاع دربار ناصری فرستاده است و سپس میرزا فرخ خان امین الدوله توسط پیکی به نام میرزا مهدی خان لشکرنویس شیرازی آن را برای راز می‌فرستد تا به طور مکتوب تعبیر کرده و بفرستد تا به شاه عرضه شود. از آنجه راز خواب را به تأیید و امداد الهی و آسمانی شاه در برابر خصمی از اهل سنت تعبیر کرده بود، حدود سیزده یا چهارده سال بعد، یعنی در سال‌های ۱۲۹7 ق. که شورش نافرجام شیخ عبیدالله کرد درمی‌گیرد و شکست می‌خورد، به حساب پیشگویی و درستی و تأثیر تعبیر راز گذارده می‌شود و به همین سبب پسر و جانشین وی، یعنی جلال الدین محمد مجدالاشراف، قطب سی و ششم سلسله ذهبیه، مقدمه و شرحی بر رسالۀ منامیه می‌نویسد و به نوبه خود دست به تعبیر و تفسیر دوباره خواب شیخ می‌زند.
مقدمه‌ای بر رؤیاشناسی تاریخی؛ مطالعه موردی: تصحیح انتقادی رساله منامیه، تصحیح و تحقیق: داریوش رحمانیان، زهرا حاتمی، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، ۱۶۶ صفحه، بها: ۷۰۰۰0 ریال، 1394.