ميراث مكتوب- پنجاه و هشتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب با عنوان« نقد و بررسي كتاب هاي ارشاد و مجالس جهانگيري» و با سخنراني دكتر منصور صفت گل ، دكتر محمود عابدي، دكتر عارف نوشاهي از پاكستان (مصحح آثار)، روز دوشنبه 25 تيرماه ماه 86 در اين مركز برگزار شد.
در ابتداي اين نشست، دكتر اكبر ايراني با ابراز همدردي با آقاي كيانفر به دليل اينكه فرزند برومندشان در حادثه تصادف، دارفاني را وداع گفت، افزود: نشست امروز درباره دو اثر ارزشمند از دو حوزه شبه قاره و حوزه ماوراالنهر است.
مدير عامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب، ادامه داد: زبان فارسي از بيش از هزار سال پيش در اين دو حوزه رونق فراوان داشته و ما به عنوان اينكه يكي از متوليان كوچك حوزه پژوهش و احياي نسخ خطي فارسي هستيم، تصميم گرفتيم كه اين دو حوزه را در مجموعه كارهاي ميراث مكتوب به طور جدي مورد توجه قرار بدهيم. خوشبختانه دو اثري كه انتخاب و تصحيح شده از جمله آثار بسيار ارزشمند اين دو حوزه است.
وي ادامه داد: تاكنون حدود 12 متن شبه قاره اي را ما با محققان و مصححان شبه قاره اي كه بعضا مشترك هستند با محققان ايراني، قرار داد بستيم و مجالس جهانگيري اولين اثري است كه از حوزه شبه قاره، ما چاپ كرديم و طبيعتاً رنگ آن هم با رنگ ديگر كاورها و روكش هايي كه در مجموعه هاي آثار ميراث مكتوب انتخاب شده، متفاوت است.
دكتر عارف نوشاهي از پاكستان نيز در اين نشست، گفت: براي ما مردم شبه قاره، مجالس جهانگيري از يك بُعد اهميت دارد و فكر مي كنم براي خواننده ايراني از بعد ديگري، جذاب است.
مصحح آثار، افزود: روابط جهانگير با پادشاه صفويه هم روزگار خود، اين گونه بوده كه خيلي با صراحت، نظر خود را داده است. كتاب مجالس جهانگيري خيلي مفيد است، چون نويسنده اين كتاب عبدالستار لاهوري شخصا در دربار جهانگير بوده و هر چه در دربار شاهان اتفاق مي افتاده و مجالسي كه بر پا مي شده، خودش شاهد بوده و مي نوشته و بعد هم، جهانگير مي ديد و آن مطلب را تائيد مي كرد و از نظر سند، اين چيزي نيست كه ما بگوييم بي اعتبار و بي سند است.
وي ادامه داد: دلم مي خواهد بيشتر درباره ارشاد صحبت بشود، چون ارشاد كتابي است براي تمام كساني كه روي زبان فارسي و تطور زبان فارسي و ساير اخلاقيات ادبيات فارسي، كار مي كنند و براي آنها يك جاذبه ديگري دارد. از شما عزيزان ايراني كه امروز متولي زبان فارسي هستيد و ايران امروز امير ملك زبان فارسي هست، مي خواهم به كتاب ارشاد توجه كنيد، نه از نظر مطالب اخلاقي اش، بلكه آن فوايد لغوي و آن فوايد ادبي و آن فوايد مدني كه در اين كتاب هست. به آنها پي ببريد، چرا كه به وسيله اين كتاب ما سه وجه تازه از رودكي كشف مي كنيم.
دكتر محمود عابدي نيز در پنجاه و هشتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب، گفت: دكتر عارف نوشاهي يك متن بسيار بسيار دل انگيز را زنده كرده اند و زنده كردن متن با اين چند جمله كه گفتند، براي من بسيار بسيار حيرت انگيز و آموزنده بود.
وي افزود: در مقدمه اين كتاب هست كه قبل از آقاي نوشاهي دو نفر از استادان ايراني، اين نسخه هاي كتاب را ديده بودند و من مي پرسم چرا آنها درصدد تصحيح اش بر نيامدند. بدون شك متن بسيار ارجمندي است، اصلا مگر متني هست كه قبل از قرن ششم يا هفتم و آن سالها باشد و قابليت و ارزش چاپ و مطالعه را نداشته باشد. اغلب نويسنده هاي قبل از قرن پنجم، يك خاصيت بسيار جدي و اما كيميا وار داشتند. از عصر المعالي و از مترجمين تفسير طبري بگيريد تا ناصر خسرو و بيهقي و امثالهم. اولين خاصيت شان اين بوده كه شنونده و خواننده را از خودشان عاقل تر مي دانستند، به قول بيهقي تاريخ هايي مي نويسم كه نگويند شرم باد اين پير را يعني يقين داشته خواننده ممكن است بگويد شرم باد اين پير را.
دكتر عابدي ادامه داد: گذشته از اين كه زبان نثر متون ما قبل از قرن 5و6، غالبا به زبان محاوره است، آنچه كه از زبان عربي از آيات قرآني و از احاديث و از سخن بزرگان در متون منشور فارسي تا 500 وارده شده، براي زينت و براي تائيد مطلب است و براي تاكيد موضوع، نه براي اصل موضوع.
دكتر منصور صفت گل هم گفت: در بررسي كه من از كتاب مجالس جهانگيري و اين 114 مجلسي كه در اين كتاب آمده، كردم، به بهترين شكل مي شود فرهنگ درباري مغولان هند را از خلال اين مجلس ها استخراج كرد.
وي آرزو كرد، روزگاري را ببينيم كه تمام ميراث مكتوب زبان فارسي در هندوستان و پاكستان شناسايي و دست كم فهرست بشوند و انشاالله محققان ايراني و مخصوصا محققان پاكستاني، همت بيشتري براي شناسايي و دست كم انتشار و بررسي اين آثار، داشته باشند.
دكتر صفت گل درباره كتاب مجالس جهانگيري گفت: متن كتاب مجالس جهانگيري، متني است مربوط به قرن يازدهم هجري قمري و تقريبا به چند جهت متن غير متعارفي است، از لحاظ متوني كه در حوزه تاريخي ممكن است مورد بررسي قرار بگيرند. جهت اول اين كه در دوره خاصي اين متن فراهم آمده كه شايد اگر به دوره خاص اين متن، توجه نكنيم شايد نتوان محتواي آنچه را كه در مجلس ها گذشته، به خوبي و همه جانبه درك كرد.
وي همچنين گفت: بخشي از سياست دوره جهانگيري مي توانست متفاوت از دوره اكبري باشد و در حقيقت ادامه همان فضا و ساختار سياسي و فرهنگي و ادبي است. پس، مجلس هايي كه در اين كتاب تصوير شده و ثبت شده در يك دوره شكوفايي اقتصادي، اقتدار سياسي و ثروتمندي فوق العاده دربار مغولان هند، ترتيب داده مي شود و اثرات اين رونق و شكوفايي را مي شود در مجلس ها ديد.
در پايان اين نشست و قبل از جلسه پرسش و پاسخ، هديه اي از طرف مركز ميراث مكتوب، توسط استاد منزوي و آقاي كيانفر به آقاي دكتر نوشاهي اهدا شد.
دكتر صفت در اين جلسه گفت: ارشاد ماورالنهري با مجالس جهانگيري هند يا در حوزه سلطنت هند، از اين لحاظ مرتبت هستند كه اگر ارشاد متن تربيتي و اخلاقي ماورالنهر بوده، پس اين نوع اخلاق و تربيت در ماورالنهر، مستمر بوده و فراموش نكنيم كه تيموري هاي هند، پرورش يافته محيط فرهنگي ماورالنهر و محيط اخلاقي ماورالنهر هستند و چه بسا حتي بشود گفت ردپايي از توصيه هاي اخلاقي و نظرات اخلاقي كه در ارشاد آمده را بشود در نحوه تربيت و رفتار و گفتار درباريان يا حتي خود پادشاه تيموري هندوستان هم پيدا كرد. خيلي سپاسگذاري مي كنم از حضار محترم مجددا از مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه هم 2 تا متن را نشر دادند و هم موجبات برگزاري اين مجلس را فراهم كردند و در پايان اين مجلس هم اگر حضار محترم از آقاي دكتر نوشاهي و از ديگر حاضران پرشي دارند در حد 5-4 پرش به ما اجازه دادند كه مطرح بشود بعد از اين پرش ها پيش از آن اما پرسش ها بفرمائيد
دكتر ساكت هم گفت: با توجه ريشه واژه «جخيدن و جغيدن»كه به معناي جست و جو كردن و مشتاقانه خواستن است، چون در آنجا در عبارت اين است كه اصرار بر گناهان صغيره، گناه است اين بايد عجوخيدن به معناي پافشاري و اصرار باشد و در كلمه چقيدن و چخيدن و چخش، اينها به معناي همان مشتاقانه دنبال چيزي رفتن و اصرار بر چيزي كردن هست.
دكتر صفت گل در اين باره گفت: بيهقي هم بعد از ذكر داستان حسنك وزير مي گويد: محال است روباهان را با شيران چخيدن كه آن به معناي ستيز و مبارزه است، ستيز هم يك معني آن است.
سوال شد آيا دربار صفوي سفير يا نماينده اي به دربار جهانگير مي فرستاد يا نه و اگر سفير داشت آيا در آن جلسات شبانه مجالس، شركت مي كرد يا نه؟
دكتر صفت گل چنين پاسخ داد: بله، مي فرستادند. يعني هم دربار هند سفير مي فرستاد به دربار صفوي و هم صفوي ها مي فرستادند، در طول همين دوره جهانگير هم، چند هئيت سفارتي بين اصفهان، لاهور و آگرا رد و بدل شدند و جالب اين است كه هر كدام از اين هئيت هاي سفارتي، بنا به دلايل متعدد، گاهي مدت اقامتشان در دربار طرفين 6 يا 7 سال طول مي كشيده، يعني نه جهانگير اجازه مي داد كه سفير شاه عباس برگردد و نه شاه عباس اجازه مي داد كه سفير جهانگير برگردد و اتفاقاً روابط بسيار نزديك بود بين آگرا و اصفهان.
خانم كوشا هم گفت: سفرايي كه جهانگير يا شاه جهان مي فرستادند، اكثرا ايراني بودند و سفراي پادشاهان هند كه به ايران مي آمدند، اغلب ايراني بودند. زباني هم كه در دربار هند به آن سخن گفته مي شده از زمان اكبر، زبان فارسي بوده و مقدار كتب پارسي كه در هند نوشته شده، بيش از مقدار كتبي است كه شايد در ايران نوشته شد.