میراث مکتوب – سفرنامۀ خراسان (همراه با ناصرالدین شاه) عنوان کتاب جدیدی است که به تازگی از سوی انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار منتشر شده است. این کتاب که نوشتۀ غلامحسین غفاری کاشانی است، به همت کریم اصفهانیان و بهرام غفاری فراهم آمده است.
مؤلف کتاب، غلامحسین خان غفاری کاشانی، از رجال معتبر و مورد احترام عصر ناصری است که در دربار ناصرالدین شاه با سمت پیشخدمتی شروع به کار کرد و به تدریج ریاست تفنگداران شاهی، ریاست خلوت همایونی و منشی حضور شاه با القاب امین خلوت و وزیر مخصوص را عهده دار شد. ایرج افشار در جلد دوم اسناد تاریخی خاندان غفاری در شرح احوال او نوشته است: «او در دورۀ خدمت درباری عصر ناصری و مظفری از محترمین و مورد وثوق پادشاهان بود. متصدی مناصب ریاست خلوت دربار، منشی گری شاه و بعدها وزارت و حکومت شد. مشهور است که به مناسبت آشناییش به امور دربار و حسن شهرت و مردم داری، پس از تغییر سلطنت از سوی رضا شاه به او تکلیف خدمت در دربار پهلوی شد ولی او گفته بود که من خدمتگزار خانوادۀ دیگری بوده ام و درست نیست در نوبت شما به خدمتی اشتغال پیدا کنم که همان کار را برای دیگری انجام داده ام …»
ناصرالدین شاه دوبار در سال های ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ . ق. جهت زیارت به مشهد مقدس مشرف گردید. گزارش این دو سفر چه به نام خود شاه و چه به وسیلۀ همراهانش چون میرزا علینقی حکیم‌الممالک و میرزا قهرمان امین لشکر و غلامحسین غفاری کاشانی نوشته شده است که هر یک متضمن نکات تأمل برانگیز و خواندنی است و خوانندۀ امروز را با اوضاع جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی و اجتماعی آن روزگار آشنا می کند.
در مقدمۀ کتاب آمده است که «بنا بر اظهار آقای بهرام غفاری به نقل از پدر بزگش مرحوم حسنعلی غفاری (معاون‌الدوله) نسخۀ دیگری از این کتاب در خانوادۀ خود ندیده اند. بنابراین این نسخۀ سفرنامه منحصر به فرد است.»
سفرنامۀ خراسان دربرگیرندۀ حوادث روز به روز سفر پنج ماهۀ ناصرالدین شاه از شروع حرکت از دارالخلافۀ تهران و گذر از فیروز کوه، گورسفید، جاشم، خرند، سرخه ده، چهارده کلاته، بسطام، کلاته خیج، بجنورد، طرقبه، مشهد، نیشابور، سبزوار و … است و نیز وقایع سفر را تا بازگشت به تهران در بر می گیرد. تصاویر و نیز فهارس گوناگون از جمله فهرست نام اشخاص و القاب و نیز جای ها و اعلام جغرافیایی، سلسله ها، اقوام و کتب و نشریات، بخش پایانی کتاب سفرنامه خراسان را تشکیل می دهد.
یادآور می شود که سفرنامۀ خراسان از مجموعه کتب خطی و اسناد تاریخی خاندان غفاری است که در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران نگهداری می شود. این کتاب چهارمین اثر از مجموعۀ اسناد و مدارک تاریخی خاندان غفاری و ادامۀ مجموعۀ اسناد و مدارک فرخ خان امین الدوله است که بین سال های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۷ در دانشگاه تهران چاپ و منتشر شده بود.
مؤلف کتاب، غلامحسین خان غفاری کاشانی، از رجال معتبر و مورد احترام عصر ناصری است که در دربار ناصرالدین شاه با سمت پیشخدمتی شروع به کار کرد و به تدریج ریاست تفنگداران شاهی، ریاست خلوت همایونی و منشی حضور شاه با القاب امین خلوت و وزیر مخصوص را عهده دار شد. ایرج افشار در جلد دوم اسناد تاریخی خاندان غفاری در شرح احوال او نوشته است: «او در دورۀ خدمت درباری عصر ناصری و مظفری از محترمین و مورد وثوق پادشاهان بود. متصدی مناصب ریاست خلوت دربار، منشی گری شاه و بعدها وزارت و حکومت شد. مشهور است که به مناسبت آشناییش به امور دربار و حسن شهرت و مردم داری، پس از تغییر سلطنت از سوی رضا شاه به او تکلیف خدمت در دربار پهلوی شد ولی او گفته بود که من خدمتگزار خانوادۀ دیگری بوده ام و درست نیست در نوبت شما به خدمتی اشتغال پیدا کنم که همان کار را برای دیگری انجام داده ام …»
ناصرالدین شاه دوبار در سال های ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ . ق. جهت زیارت به مشهد مقدس مشرف گردید. گزارش این دو سفر چه به نام خود شاه و چه به وسیلۀ همراهانش چون میرزا علینقی حکیم‌الممالک و میرزا قهرمان امین لشکر و غلامحسین غفاری کاشانی نوشته شده است که هر یک متضمن نکات تأمل برانگیز و خواندنی است و خوانندۀ امروز را با اوضاع جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی و اجتماعی آن روزگار آشنا می کند.
در مقدمۀ کتاب آمده است که «بنا بر اظهار آقای بهرام غفاری به نقل از پدر بزگش مرحوم حسنعلی غفاری (معاون‌الدوله) نسخۀ دیگری از این کتاب در خانوادۀ خود ندیده اند. بنابراین این نسخۀ سفرنامه منحصر به فرد است.»
سفرنامۀ خراسان دربرگیرندۀ حوادث روز به روز سفر پنج ماهۀ ناصرالدین شاه از شروع حرکت از دارالخلافۀ تهران و گذر از فیروز کوه، گورسفید، جاشم، خرند، سرخه ده، چهارده کلاته، بسطام، کلاته خیج، بجنورد، طرقبه، مشهد، نیشابور، سبزوار و … است و نیز وقایع سفر را تا بازگشت به تهران در بر می گیرد. تصاویر و نیز فهارس گوناگون از جمله فهرست نام اشخاص و القاب و نیز جای ها و اعلام جغرافیایی، سلسله ها، اقوام و کتب و نشریات، بخش پایانی کتاب سفرنامه خراسان را تشکیل می دهد.
یادآور می شود که سفرنامۀ خراسان از مجموعه کتب خطی و اسناد تاریخی خاندان غفاری است که در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران نگهداری می شود. این کتاب چهارمین اثر از مجموعۀ اسناد و مدارک تاریخی خاندان غفاری و ادامۀ مجموعۀ اسناد و مدارک فرخ خان امین الدوله است که بین سال های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۷ در دانشگاه تهران چاپ و منتشر شده بود.