میراث مکتوب- همایش علمی «ابن سینا؛ حکیم هزاره‌ها» و «بزرگداشت روز پزشک و داروساز» به همت بنیاد علمی فرهنگی بوعلی سینا با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، سازمان نظام پزشکی کشور، استانداری و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان و جمعی از نهادی‌های فرهنگی، علمی و هنری کشور، سه شنبه چهارم شهریورماه در سالن آمفی تئاتر دانشگاه علوم پزشکی همدان برگزار شد.
الگوی جامع‌نگری در حکمت و پزشکی
بهروز کارخانه‌ای رئیس دانشگاه علوم پزشکی همدان در ابتدای این همایش پس از قرائت پیام رئیس جمهور به رویداد علمی و فرهنگی، با تأکید بر ضرورت توجه به ابعاد مختلف وجود انسان در پزشکی گفت: در قرن بیست‌ویکم انسان باید را به‌صورت جامع شناخت؛ طبیب تنها به جسم بیمار توجه نمی‌کند، بلکه روح، ذهن، شخصیت و جامعه او را نیز در نظر می‌گیرد. این نگاه، همان رویکردی است که بوعلی سینا به ما آموخته است.
او با اشاره به جایگاه ماندگار این حکیم ایرانی افزود: بوعلی سینا شخصیتی بزرگ و ماندگار در طول تاریخ است که وظیفه داریم از او درس بگیریم و میراث فکری و علمی او را پاس بداریم. بر اساس بیانیه ژنو، پزشکان متعهد به حفظ سنت‌های علمی و بزرگداشت مفاخر خود هستند و این همایش‌ها در همین راستا برگزار می‌شود. ما امروز بیش از هر زمان به بوعلی سینا و اندیشه‌های او نیاز داریم.
کارخانه‌ای تصریح کرد: بوعلی سینا طبیبی است که نه تنها در پزشکی، بلکه در فلسفه، نجوم، ریاضیات، منطق و کلام نیز سرآمد بود. او با نگارش کتاب ارزشمند «شفا»، تمامی دانش زمان خود را گردآوری و در طب نیز اثر ماندگار «قانون» را خلق کرد. عظمت او تا جایی است که نامش بر دهانه‌ای از ماه و بر برخی اماکن ایران ثبت شده است.
قانون؛ از جمله مهترین آثار در تاریخ پزشکی
در ادامه نجفقلی حبیبی ابن سینا پژوه و رئیس پیشین دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به جایگاه بی‌بدیل «قانون» ابن سینا در تاریخ پزشکی جهان گفت: کتاب «قانون» از قرن یازدهم میلادی به سرعت به زبان‌های اروپایی ترجمه شد و در طول تاریخ بارها مورد توجه پزشکان و اندیشمندان قرار گرفته است و حتی در سال‌های اخیر نیز ترجمه‌های جدیدی از این اثر در آمریکا منتشر شده که نشان‌دهنده اهمیت جهانی این کتاب است.
حبیبی افزود: «قانون» ابن‌سینا به عنوان مهم‌ترین اثر در تاریخ پزشکی، همچنان در کشورهای عربی و سایر نقاط جهان به‌طور مکرر چاپ می‌شود و فروش بالایی دارد. این کتاب نه تنها در گذشته، بلکه امروز نیز برای پژوهشگران، پزشکان و علاقه‌مندان به تاریخ علم ارزشمند است.
وی در ادامه درباره فرآیند تصحیح کتاب «قانون» اظهار کرد: بنده با همکاری بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تصحیح «قانون» را بر اساس نسخه‌های خطی قدیمی انجام التبه بسیار دشوار است، زیرا نسخه‌ها از نظر تاریخی و محتوایی تفاوت‌هایی دارند. پیش از این، کتاب اول و دوم آن به چاپ رسیده و جلد سوم که به اعضای بدن انسان از سر تا پا اختصاص دارد، اکنون مراحل پایانی آماده‌سازی برای چاپ را پشت سر می‌گذارد.
به گفته حبیبی کتاب سوم قانون شامل شرح دقیق اجزای بدن از مو تا ناخن پا در فصل‌های جداگانه است و همچنان یکی از منابع ارزشمند برای پزشکان و محققان تاریخ علم به‌شمار می‌آید.
این استاد فلسفه با قدردانی از حمایت‌ها و همراهی بنیاد بوعلی گفت: این طرح علمی طولانی‌مدت با وجود سختی‌های فراوان ادامه دارد و امیدوارم با چاپ کامل این جلد، پژوهشگران بیش از پیش از این میراث گران‌بها بهره‌مند شوند.
اهمیت اندیشه و آراء قرآنی ابن سینا
منوچهر صدوقی سها، پژوهشگر و استاد حکمت و عرفان اسلامی دیگر سخنران این مراسم بود. وی در سخنانی به ابعاد کمتر شناخته‌شده بوعلی سینا اشاره کرد و گفت: یکی از حوزه‌های مهم فعالیت شیخ‌الرئیس، تفسیر قرآن کریم است، اما متأسفانه کمتر به این جنبه پرداخته شده است.
مولف کتاب «تاریخ حکمت و عرفای متأخر بر ملاصدرا» با بیان اینکه ابن‌سینا آثار تفسیری ارزشمندی دارد، اظهار کرد: از جمله این آثار می‌توان به تفسیر سوره مبارکه اعلی، سوره توحید و برخی آیات دیگر اشاره کرد که در همین تفاسیر، مبانی مهمی از فلسفه اسلامی مطرح شده که درک آن‌ها برای فهم نظام فلسفی مبتنی بر اسلام ضروری است.
استاد موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: برای مثال در تفسیر سوره توحید، ابن‌سینا دیدگاهی متفاوت درباره مفهوم اتحاد ارائه می‌کند و«واحد» به‌جای «متحد» استفاده می‌کند شائبه ترکیب و ثنویت باقی نماند.
وی تأکید کرد: این تفسیرها نشان‌دهنده توجه ابن‌سینا به لایه‌های عمیق قرآن است. او در کنار تفسیر آفاقی، نگاه انفسی به آیات داشته و این نگرش در آثارش به‌ویژه در بحث‌های مربوط به نفس انسانی و مبارزه با تمایلات حیوانی کاملاً آشکار است.
طراحی بنیاد اخلاق و سیاست با نظریه نبوت
در ادامه انشاءالله رحمتی رئیس بنیاد علمی فرهنگی بوعلی سینا بیان کرد: کتاب «شفا» مهم‌ترین اثر فلسفی ابن‌سیناست و او این کتاب را با بحث نبوت و سپس امامت به پایان می‌رساند.
وی ادامه داد: در فصلی از این کتاب با عنوان اثبات نبوت و کیفیت دعوت نبی به سوی خداوند، ابن‌سینا نه فقط ضرورت نبوت را توضیح می‌دهد بلکه بنیاد دین، اخلاق و سیاست را طراحی می‌کند و بر اساس برهان اجتماعی او اجتماع بشری بدون نبوت سامان نمی‌یابد و انسان برای داشتن زندگی انسانی نیازمند پیامبران است.
عضو هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با اشاره به ساختار این برهان گفت: ابن‌سینا معتقد است انسان مدنی، بالاضطرار است یعنی زندگی او بدون اجتماع ممکن نیست و برای تأمین نیازها باید همکاری وجود داشته باشد و هر همکاری نیازمند قرارداد و قانون است.
رحمتی افزود: قانون نیز به قانون‌گذار نیاز دارد و این قانون‌گذار باید از میان انسان‌ها باشد تا ارتباط برقرار شود؛ اما او باید دارای مرتبه‌ای برتر باشد، به همین دلیل پیامبر هم از جنس بشر است و هم واجد مقام فراتر.
وی افزود: در این نگاه، نبوت صرفاً برای هدایت اخلاقی نیست، بلکه برای تأسیس یک نظام عادلانه اجتماعی و دینی ضروری است.
رییس بنیاد بوعلی‌سینا گفت: ابن‌سینا معتقد است کتاب آسمانی و وحی، رکن اصلی است زیرا عقل بشری به‌تنهایی نمی‌تواند کمالات مطلوب را محقق کند، این نکته در دنیای مدرن که به اخلاق عقلانی اکتفا کرده بسیار قابل تأمل است.
رحمتی تأکید کرد: امروز با وجود نظام‌های سکولار، بزرگ‌ترین بحران جهان مدرن بحران معنویت است. وقتی زبان وحی برای ما نامفهوم شود، درک ما از مفاهیمی چون گناه از بین می‌رود.
وی عنوان کرد که ابن‌سینا در برابر چنین رویکردی، بر سه حق اساسی تأکید دارد: حق‌الناس، حق‌الله و حق‌النفس؛ یعنی انسان نمی‌تواند صرفاً با رعایت حقوق اجتماعی به کمال برسد، بلکه باید به خدا و نفس خود نیز توجه کند؛ امری که تنها با وحی و نبوت ممکن می‌شود.
رحمتی تأکید کرد: مطالعه نظریه نبوت ابن‌سینا برای زمان ما اهمیت دارد، زیرا او صرف اعتقاد به خدا را کافی نمی‌داند و دین را فراتر از اخلاق قراردادی تعریف می‌کند؛ دینی که بدون پیامبران و کتاب آسمانی نمی‌تواند زندگی انسانی را به سعادت برساند.
ضرورت بازخوانی آثار فلسفی ابن سینا و فارابی
سخنران پایانی این همایش قاسم پورحسن استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی بود. وی با اشاره به نقد فیلسوفان یونان به طبیعت و عدم توجه آنان به انسان، خاطرنشان کرد: اگر ابن سینا موفق نمی‌شد که مستقل از سنت یونان درباره عقل و نفس بحث کند، بسیاری از مسائل مهم فلسفی و دینی جهان اسلام بی‌پاسخ می‌ماند.
او ادامه داد: فارابی نیز در آثار خود تأکید می‌کند که عقل ذاتاً بر دین مقدم است و نقش کلیدی عقل در فهم دین و احکام الهی غیرقابل انکار است. اهمیت عقل در اندیشه ابن سینا، تنها محدود به فلسفه نیست؛ بلکه محور تربیت جامعه و حکمرانی اخلاق‌مدار نیز قرار دارد.
پورحسن به آثار و رساله‌های ابن سینا نیز اشاره کرد و گفت: ابن سینا در کتاب‌های خود، از جمله المباحثات، به تفصیل درباره عقل قدسی، نقش عقل در عبادت و اثبات نظریه نبوت و سرنوشت انسان پس از حیات سخن گفته است.
وی با اشاره به نقش عقل در علوم انسانی و تمدن‌سازی، گفت: اگر آثار ابن سینا و فارابی به درستی مطالعه نشود، تمدن اسلامی و حتی ایرانی با چالش جدی مواجه خواهد شد. اهمیت عقل، فهم دین و تربیت انسانی در اندیشه این متفکران باید در اولویت پژوهش‌های علمی قرار گیرد.
پورحسن سخنان خود را با تأکید بر ضرورت بازخوانی آثار فلسفی ابن سینا و فارابی به پایان رساند و از دانشجویان و پژوهشگران خواست تا جایگاه عقل در اندیشه اسلامی و ایرانی را بیش از پیش درک کنند.
در پایان این همایش علمی پس از رونمایی از تصحیح کتاب سوم« قانون» به کوشش نجفقلی حبیبی؛ تندیس ابن سینا پژوه برتر کشور به این استاد برجسته حکمت و فلسفه اسلامی اهدا شد.
منبع: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی