میراث مکتوب – کتاب هفت منظومۀ حماسی شامل منظومه‌های 1. بیژن‌نامه، 2. کک کوه‌زادنامه، 3. داستان ببر بیان، 4. داستان پتیاره، 5. تهمینه‌نامۀ کوتاه، 6. تهمینه‌نامۀ بلند و 7. رزم‌نامه شکاوندکوه است.
سدۀ سرایش این منظومه‌ها در منابع موجود نیامده است. با این حال از نظر ویژگی‌های سبکی این منظومه‌ها می‌توان زمان تقریبی سرایش آنها را تعیین نمود. به حدس پژوهشگران بزرگی مانند مرحوم دکتر ذبیح‌الله صفا و دکتر جلال خالقی مطلق، منظومه‌های کک کوه‌زادنامه، داستان ببر بیان، داستان پتیاره و رزم‌نامه شکاوندکوه متعلق به قرنهای پنجم و یا ششم است. برخی ویژگی‌های زبانی و نیز عدم تأثیر عناصر سامی در این آثار حدس این استادان را تأیید می‌کند. درباره بیژن‌نامه و تهمینه‌نامه‌های کوتاه و بلند باید گفت که بیژن‌نامه از شاعری است به نام عطایی که به احتمال زیاد در قرن دهم می‌زیسته است. برخی ویژگی‌های زبانی تهمینه‌های کوتاه و بلند نیز نشان‌دهنده آن است که دوره سرایش این منظومه‌ها از قرن نهم یا دهم هجری متاخرتر نیست.
متأسفانه در هیچ یک از منابع ادبی یا تاریخی به گویندگان این منظومه‌ها اشاره‌ای نشده است. برخی کاتبان به دلیل آنکه سراینده برخی از این منظومه‌ها را فردوسی گمان می‌کرده بنابراین این منظومه‌ها را در میان داستانهای شاه‌نامه جای داده‌اند. با این حال می‌توان گفت به احتمال زیاد، عطایی شاعر معروف برزونامه جدید، سراینده بیژن‌نامه نیز بوده است.
هفت منظومه یاد شده همگی در شمار منظومه‌های حماسی ملی هستند که بیشتر آنها به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌ها برجای مانده و تاکنون پیرایش و تصحیح نشده‌اند. از آنجا که در عصر حاضر پژوهشهای حماسی ایران رشد چشمگیری داشته است و بنابر گفته برخی پژوهشگران، بسیاری از گره‌های ناگشوده پژوهشهای حماسی، به مدد سایر منظومه‌های حماسی گشوده می‌شود؛ بنابراین تصحیح و چاپ این منظومه‌ها ارزش والایی دارد و می‌تواند در پیشرفت شماری از پژوهشهای ادبی تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر، تصحیح و پیرایش آن دسته از آثار مکتوب که به صورت دستنویس باقی مانده‌اند وظیفه‌ای است که پژوهشگران باید بدان توجه داشته باشند؛ زیرا با انتشار این آثار خطی، می‌توانند آنها را از گزند حوادث حفظ نمایند. بنابراین انتشار این کتاب گامی برای رسیدن به اهداف یاد شده است.
موضوع منظومه‌ها، دستنویسهای آنها و روش تصحیح:
- بیژن‌نامه: این منظومه دربارۀ رفتن بیژن به جنگ گرازان و گرفتار شدن در توران‌زمین است. از این منظومه دو نسخه شناخته شده است: الف) بادلیان آکسفورد MS Pers.e14، ب) نسخۀ موزۀ بریتانیا با شماره or.2946 که این منظومه را بر اساس این دو نسخه مصحح تصحیح نموده است.
- کک کوه‌زادنامه: روایت دیگری است از نبرد رستم با کک کوه‌زاد. این منظومه با داستان معروف کک کوه‌زاد که چندی پیش به همت آقایان دکتر محمد دبیرسیاقی، دکتر هاشم محمدی و دکتر احمد ابومحبوب تصحیح شده متفاوت است. از این منظومه یک نسخه منحصر به فرد باقی مانده است که در کتابخانه بادلیان آکسفورد، به شماره c.26.2544 نگهداری می‌شود.
- داستان ببر بیان: این منظومه دربارۀ نبرد رستم با اژدهایی دریایی است به نام ببر بیان. از این منظومه تاکنون سه نسخه شناخته شده که از هر سه نسخه، در تصحیح استفاده شده است: الف) نسخۀ کتابخانۀ مجلس؛ ب) نسخۀ موزۀ بریتانیا؛ ج) نسخۀ بمبئی.
- داستان پتیاره: درون‌مایه این داستان رفتن رستم و زال به هندوستان برای پیکار با اژدهایی به نام پتیاره است. از این داستان یک نسخه شناخته شده است که در شاه‌نامه موزۀ بریتانیا به شماره or.2926 مندرج است.
- تهمینه‌نامه کوتاه: موضوع این منظومه لشکرکشی تهمینه به سیستان در کین‌خواهی سهراب است. از این منظومه دو نسخه شناخته شده که از هر دو نسخه در تصحیح استفاده شده است: الف) نسخۀ دهلی نو به شماره 2767؛ ب) نسخۀ تاریخ دلگشا به شماره 61836.
- تهمینه‌نامه بلند: روایت بلندتری است از حمله تهمینه به سیستان و سرانجام آشتی او با رستم و تولد فرامرز. از این منظومه یک نسخه منحصر به فرد باقی مانده که در شاه‌نامه موزه بریتانیا به شماره or.2926 مندرج است.
- رزم‌نامه شکاوندکوه: این منظومه دربارۀ رفتن رستم به دژ شکاوند است که سرانجام دزدان و یاغیان آنجا را نابود می‌کند و شهر کابل را بنا می‌نهد. از این منظومه نیز یک نسخه منحصر به فرد باقی مانده که در شاه‌نامه موزۀ بریتانیا به شماره or.2926 مندرج است.
روش تصحیح نگارنده در پیرایش این منظومه‌ها، «تصحیح انتقادی» بوده است.
این کتاب دارای چند بخش است: نخست؛ در آغاز هر منظومه، دربارۀ وجه تسمیه نام قهرمان داستان، سیر داستان، زمینه‌های اساطیری و سدۀ سرایش آن سخن گفته شده است. دوم؛ فصلی اختصاص به یادداشت‌‌ها دارد که به توضیح برخی ابیات دشوار و مبهم پرداخته شده. سوم؛ در بخش پایانی نمایه‌ها و نیز واژه‌نامه‌ای برای درک بهتر ابیات تنظیم شده است.
هفت منظومۀ حماسی (بیژن‌نامه، کک کوه‌زادنامه، داستان ببر بیان، داستان پتیاره، تهمینه‌نامۀ کوتاه، تهمینه‌نامۀ بلند و رزم‌نامه شکاوندکوه)، تصحیح و تحقیق: رضا غفوری، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، پانزده، 444، 7ص، شمارگان: 500 نسخه، قطع: وزیری، بها با جلد شومیز: 470000 ریال، بها با جلد سخت: 570000 ریال، 1394.