نشست هفت خوان‌های پهلوانان در متن‌های حماسی منظوم و منثور و طومارهای نقالی، به همت گروه ادبیات خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز چهارشنبه ۱۴ آبان ۱۴۰۴ با سخنرانی علی اصغر بشیری در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
خلاصه‌ای از گزارش این درس‌گفتار در ادامه می‌آید.
بشیری اظهار داشت: ما دو هفت خوان مهم و مشهور در شاهنامه داریم که عبارتند از هفت خوان های رستم و اسفندیار. اما هفت خوان های دیگری هم بعد از شاهنامه و در متون دیگر موجود هستند. در مورد تقدم هفت خوان های رستم و اسفندیار در شاهنامه صحبت زیادی شده است. برخی معتقدند که از ابتدا هفت خوان رستم بوده و بعدها هفت خوان اسفندیار از روی هفت خوان رستم ساخته شده است. البته پژوهشگرانی هم هستند که معتقدند هفت خوان اسفندیار اول بوده است. بر اساس مطالعات من، داستان هفت خوان اسفندیار مقدم است. در متون قبل از شاهنامه مانند تاریخ طبری، به هفت خوان اسفندیار اشاره شده است. هم چنین در شاهنامه فردوسی کلمه هفت خوان در آغاز داستان هفت خوان اسفندیار قرار دارد. این کاتبان بودند که در دوره های بعد از فردوسی، داستان هفت خوان رستم را درست کردند. فردوسی هیچ گاه برای رستم کلمه هفت خوان را استفاده نکرده است.
وی افزود: در شاهنامه 17 بار از کلمه هفت خوان استفاده شده که در تمامی موارد برای اسفندیار آورده شده است. در روزگار فردوسی متن های جداگانه ای داشته ایم به نام هفت خوان اسفندیار که نشان می دهد هفت خوان مختص اسفندیار بوده است. خود رستم هیچ گاه نمی گوید که من از هفت خوان عبور کرده ام. فقط یک بیت در شاهنامه داریم که فردوسی برای رستم از هفت خوان استفاده کرده که این بیت هم مشوش است. سوال دیگری که مطرح می شود این است که آیا داستان هفت خوان رستم و اسفندیار در سایر متون هم به مانند شاهنامه ذکر شده است؟ در جواب باید گفت خیر، این داستان ها در سایر متون با تغییرات بسیار زیادی منتشر شده اند. مثلا در جوامع التواریخ می بینیم که این داستان ها به شیوه دیگری آمده است.
او ادامه داد: در شاهنامه فقط هفت خوان های رستم و اسفندیار را داریم اما در متون دیگر هفت خوان های دیگری مانند هفت خوان فرامرز را داریم که در فرامرزنامه آمده است. نمونه بعدی، داستان نه بیشه شهریار است. این داستان در کشورهای دیگر مانند ارمنستان مورد توجه قرار گرفته است. امروزه می توان برای ساخت انیمیشن ها از هفت خوان ها استفاده کرد که خیلی جذاب است.
وی اضافه کرد: از دیگر داستان های مشابه هفت خوان، می توان به داستان گرشاسب اشاره کرد اما داستان های گرشاسب بیستر به عجایب نامه ها نزدیک است. از داستان های دیگر می توان حمزه نامه، بهمن نامه، هفت خوان بیژن و هفت خوان ابومسلم است. لازم به ذکر است در هیچ کجا اشاره ای نشده است که این هفت خوان ها آزمون پهلوانی بوده است.
منبع: خانه اندیشمندان علوم انسانی