میراث مکتوب – این کتاب حاوی هفت جستار در باب عرفان و تصوف است. غیر از جستار آخر که متن اصلاح شده سخنرانی در باب عرفان و مفهوم دیگری است، بقیه جستارها از مقالاتی تشکیل شده است که همه چاپ شده‌اند. این هفت جستار هر چند در موضوعات متنوع عرفانی نگاشته شده‌اند اما به نوعی وحدت فکری و نظری منسجم و مشخصی بر همه آن‌ها سایه افکنده است. اما با این حال تک‌تک مطالب هر کدام زمینه‌ای از مباحث را مستقل از دیگری پی گرفته و به نتیجه رسانده است.
در مقاله «تقلیب عشق کبریا» برای نخستین بار یک تقسیم‌بندی از مراتب و حالات عشق از دید مولانا مطرح شده است و در ذیل آن مجموعه اصطلاحات رایج در منابع صوفیه بخصوص در مثنوی و غزلیات شمس مطرح گردیده است. برای گسترش بحث به متون دیگر همان اصطلاحات در آثار عرفانی دیگر بخصوص عطار و سنایی و شاعران پس از مولانا پیگیری شده تا تصویر کاملی از بحث ارایه شود.
در مقالۀ «مولانا و هویت انسانی» بر نگرش خاص صوفیه بر مفهوم هویت در کنار هویت‌های فردی، قومی و ملی تأکید شده است. غرض از این پزوهش استخراج مبانی نظری هویت در عرفان و نشان‌دادن وجه متعالی آن نسبت به بحث هویت در آراء و اندیشه‌های نحله‌ها و مکاتب دیگر است. آیا عرفان قادر است هویتی را پیش نهد که در آن همزیستی جهانی بهتری امکان پذیر شود.
در مقالۀ سوم با عنوان «سنخ روانی آپولونی و دیونوسوسی در اسطوره و عرفان ایرانی» ریشه‌های مدعای نیچه درباب یونانی بودن سنخ عقل و عشق یا روان هنجارپذیر و هنجارگریز آدمی که در تمدن یونان جسته بود، در اسطوره و عرفان ایرانی نشان داده می‌شود. ادّعای تقدّم تمدن ایرانی بر تمدن یونانی صرفا محدود به مباحث تاریخی نیست بلکه در هزار توی پنهان اسطوره‌ها و عرفان نیز قابل پیگیری و مطالعه است. نقطه عطف این مقاله ظهور دو سنخ یاد شده در سلوک عملی و نظری صوفی است.
در مقاله چهارم با عنوان «ماه و انسان کامل در اندیشۀ ابن‌عربی» به عرفان یکی از شاخص‌ترین عرفای نظری توجه شده است. در تفکر وحدت وجودی شیخ اکبر بین عوالم گوناگون از جمله؛ عالم انسانی، عالم فلکی، عالم عنصری و عالم حروف و اعداد وحدتی سخت برقرار است. ماه که به دور خورشید (هستی بخش عالم فلکی) می‌چرخد نماد کاملی است از انسان کامل که مألوه الله است. بنابراین سیر ماهانه او دقیقا مطابق با سیر و سلوک انسانی است.
در مقاله پنجم «نقش خیال در فرایند ادراک از نظر ابن‌عربی» به یکی از کلیدی‌ترین اصطلاحات عرفان نظری یعنی «خیال» توجه شده است. خیال مثالی که زاییدۀ اندیشۀ ابن عربی است، نهادی ادراکی و فراتر از خیال بسیط و خیال انتزاعی در سنت فلسفی ارسطویی است. نقطه اتصال و انفصال کثیر و واحد؛ لفظ و معنی؛ ظاهر و باطن؛ متن و فهم؛ واقعیت و حقیقت و تمام عوالم دو قطبی در یخال مثالی است.
مقاله ششم با عنوان «ارگانومی در شعر حافظ و سعدی» به سنجش شیوه بهره‌گیری دو استاد غزل‌سرای عاشقانه و عارفانه یعنی سعدی و حافظ از یک اصطلاح ادبی صوفیانه توجه شده است. در این پژوهش نشان داده شده است که حافظ برخلاف سعدی اصطلاحات مربوط به ارگانومی معشوق را به نماد و رمز تبدیل می‌کند و بار معنایی وسیع‌تری بدانها می‌بخشد و از این جهت خوانندۀ غزل‌های خود را وادار به مکث و درنگ می‌کند.
جستار هفتم بررسی دیدگاه عرفان نسبت به مفهوم «دیگری» است. مفهوم «دیگری» یکی دو دهه هست که از دغدغه‌های مباحث علوم اجتماعی، فلسفه فرهنگ، مطالعات روان‌شناسی و روانکاوی است و در دنیای معاصر آثار و تبعات مهمی بر آن مرتب شده است. در این بخش نشان داده شده که در منابع عرفانی نیز می‌توان در این موضوع نقطه نظرهای سازنده و تأثیرگذاری سراغ گرفت.
فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
پیشگفتار
مفهوم «تقلیب عشق کبریا» در متون صوفیه
مولانا و هویت انسانی
سنخ روانی آپولونی و دیونوسوسی در اسطوره و عرفان ایرانی
ماه و انسان کامل در اندیشۀ ابن‌عربی
نقش خیال در فرایند ادراک از نظر ابن‌عربی
ارگانومی در شعر حافظ و سعدی
دیگر هراسی و آموزه‌های عرفانی
خلاصه انگلیسی مقالات
اسپرهم، داود، هفت جستار عرفانی، تهران، آرایان، 274 صفحه، قطع: رقعی، شمارگان: 1000 نسخه، بها: 200000 ریال، 1396.
منبع: کتابخانۀ تخصصی ادبیات