میراث مکتوب – این کتاب جستاری است درباره ساختار اقتصادی و سیاسی ایران در دوران چیرگی خلافت عربی/ اسلامی و دوران چیرگی مغولان. این کتاب بر پایه نگرش اقتصاد سیاسی و گفتمان متدولوژیک «شیوه تولید» نوشته شده و در پی نشان دادن آنست که ساختار اقتصادی یا شیوه تولید چیره در ایران از دوران هخامنشیان تا آستانه برآمدن صفویان و به ویژه در دوران خلافت اسلامی، یک شیوه تولید فئودالی یا زمین دارانه بوده است. فزون بر آن، کتاب با گواه گرفتن کارکردها و روندهای سیاسی و اقتصادی این بازه زمانی، نشان می دهد که شیوه تولید فئودالی یا زمین دارانه در ایران، یک سامانه اجتماعی خودبنیاد بومی است که برای اثبات خود، نیازمند و وامدار اروپا یا هیچ جای دیگر جهان نیست.
این کتاب جستاری است درباره ساختار اقتصادی و سیاسی ایران در دوران چیرگی خلافت عربی/ اسلامی و دوران چیرگی مغولان. این کتاب بر پایه نگرش اقتصاد سیاسی و گفتمان متدولوژیک «شیوه تولید» نوشته شده و در پی نشان دادن آنست که ساختار اقتصادی یا شیوه تولید چیره در ایران از دوران هخامنشیان تا آستانه برآمدن صفویان و به ویژه در دوران خلافت اسلامی، یک شیوه تولید فئودالی یا زمین دارانه بوده است. فزون بر آن، کتاب با گواه گرفتن کارکردها و روندهای سیاسی و اقتصادی این بازه زمانی، نشان می دهد که شیوه تولید فئودالی یا زمین دارانه در ایران، یک سامانه اجتماعی خودبنیاد بومی است که برای اثبات خود، نیازمند و وامدار اروپا یا هیچ جای دیگر جهان نیست.
شیوه تولید، مفهومی برخاسته از پارادایم ههای اندیشگی مارکسیسم و یک متدولوژی شناخت در این دستگاه اندیشگی است. اما برداشتی که در کمابیش 150 سال گذشته از این مفهوم نزد بیشتر روشنفکران و کنشگران اجتماعی هوادار مارکس وجود داشته، شاید اکنون تا اندازه ای کهنه و ناکارآمد به نظر آید و نیاز به بازسازی داشته باشد. با اینهمه، این نگارنده بر آنست که «گفتمان شیوه تولید» با اینکه یک متدولوژی برخاسته از مارکسیسم است، اکنون می تواند کارکرد و کاربردی فراتر از تنها یک مفهوم مارکسیستی داشته باشد. از نگاه این نگارنده، در دنیای آشفته کنونی که بسیاری از جامعه شناسان و سیاست ورزان همچون یک ژورنالیست به رویداد ها نگاه می کنند و تحلیل های یکباره مصرف تولید می کنند، به کارگیری متدولوژی شیوه تولید می تواند دامنه دید را گسترش دهد و تحلیل های بنیادی را جایگزین تحلیل های سوادگرانه و بازاری سازد. نگاه به جامعه از دریچه دگرگونی های برون ذهنی و زیست مایه های اجتماعی، هسته کانونی این رویکرد است. این رویکرد یک متدولوژی فراگیر شناخت دگوگونی کلان اجتماعی را نه تنها برپایه نمودهای آنی و گذرا، که بیشتر برپایه دگرگونی در ریشه ها بررسی می کند. دراین متدولوژی، زیست مایه های خودبنیاد زندگی اقتصادی آدمی زاد سرچشمه همه دگرگونی های تاریخی و تا اندازه بسیار نشان دهنده برآوردی گرچه کم رنگ از روند دگرگونی های آینده است. از این رو، اگر به این متدلوژی همچون یک آیین خشک ننگریم، می تواند به ما کمک کند تا در شناخت جهان از رویه به ژرفا گذر و به جای شکار سایه ها، فرصت های واقعی را شکار کنیم. برای این کار، شرط نخست آن است که خود این متدلوژی نیز همچون یک ابزار شناخت، با نیازها و واقعیت های زمان خویش سازگار گردد و به روز شود. این نگارنده به سهم خود و در جای دیگر در این راه تلاش کرده و دست کم برای بخشی از پرسش های کهنه در زمینه چرایی و چگونگی دگرگونگی های اجتماعی، پاسخی نو یافته است، که شاید کسانی و به ویژه بخشی از هواداران آیینی مارکس نتیجه گیری های آن را نپسندد. چارچوب اندیشگی نویسنده در نوشتن این کتاب همان چارچوب جهان شناسانه مارکس در زمینه دگرگونی های اجتماعی است، در عین حالی که تلاش کرده است با دید خود به رویدادهای سیاسی و اقتصادی تاریخ نگریسته و به واشکافی بپردازد.
این نوشتار در 5 فصل ساماندهی شده است:
فصل اول به عنوان «نگاهی مفهومی به ساختار اقتصادی و شیوه های تولید»، به واشناسی کوتاه و فشرده مفهوم شیوه تولید می پردازد.
در فصل دوم با نام «شیوه تولید زمین داری در ایران، از هخامنشیان تا یورش عرب ها، تلاش شده تا نشان داده شود که «سامانه زمین داری» یا چیزی که اروپاییان به آن «فئودالیسم» گفته اند، یک نهاد تاریخی خودبنیاد و اصیل در ایران از دوران هخامنشیان تا هنگامه یورش عرب ها به ایران، و نیز کشورهای تاریخی یکجانشین خاور گیتی است.
در فصل سوم با نام «فرمان روایی سیاسی در ایران دوران خلافت عربی»، به روند و چگونگی سقوط شهرهای ایرانی در برابر یورش عرب ها پرداخته و هم هنگام با نشان دادن دگرگونی در روبنای شیوه تولید زمین داری در ایران، ساختار فرمانروایی عرب ها در ایران
و ساختار دولت های بومی ایرانی تبار
دراین فصل بررسی می شود.
فصل چهارم، با عنوان «بن مایه های اقتصادی ایران در دوران چیرگی خلافت اسلامی»، بن مایه های اقتصادی سامانه زمین داری ایران مانند خراج، جزیه و اقطاع بررسی می شود. در این فصل همچنین با بررسی ساختار اقتصادی شهرهای نمونه ایران زمین و میزان خراج هر شهر یا استان، نمایی از ساختار اقتصادی و تکامل شیوه تولید زمین داری در استان ها و شهرهای گوناگون ایران دوران خلاف اسلامی نشان داده شده است.
در فصل پنجم با نام «ساختار سیاسی و اقتصادی ایران در دوران ایلخانان مغول»، پس از بررسی پیشینه مغولان و ترکان به واشناسی چرایی و چگونگی یورش مغولان به ایران پرداخته است. همچنین، آغاز ورود بن مایه های قبیله ای در روبنای شیوه تولید زمین داری ایران در دوران ایلخانان، در این فصل بررسی می شود.
نگاهی تازه به شیوه تولید زمین داری در ایران (از آغاز تا دوران مغول.
رحمان زاده هروی، محمد، نگاهی تازه به شیوه تولید زمین داری در ایران (از آغاز تا دوران مغول)، تهران، اختران، 459 صفحه، بها: 270000ریال، 1396 .