میراث مکتوب- علی مهاجرانی، کتابدار تالار تخصصی کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی دراین‌خصوص به خبرنگار ما گفت: فصل هشتم کتاب «ایران و مردم آن» نوشته الا سایکس در سال 1910 میلادی و فصل 24 کتاب «ایران همانگونه که هست» اثر سی جی ویلز در سال 1886 میلادی، هر دو بر شدت عاطفی و پیچیدگی مراسم سوگواری محرم تمرکز دارند.
وی ادامه داد: این دو کتاب که در قالب سفرنامه توسط دو بریتانیایی در دوره قاجار نوشته شده است، در بخش نفایس واحد مخزن کتاب‌های چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، نگهداری می‌شود.
مهاجرانی بیان کرد: به مناسبت بزرگداشت ایام شهادت سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع)، به تحلیل تطبیقی دو فصل مرتبط با ماه محرم در این دو اثر پرداختم تا با دیدگاه نویسنده‌های خارجی نسبت به این ماه و سوگواری ایرانیان، آشنا شویم.
عمق تأثیر اجتماعی محرم
کتابدار تالار تخصصی کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ابتدا با محوریت عمق تأثیر اجتماعی محرم، گفت: هر دو نویسنده، محرم را جنبشی سراسری توصیف می‌کنند که تمام طبقات، از فقیر تا ثروتمند، را در بر می‌گیرد.
وی افزود: همچنین این دو نویسنده به پرشور بودن مراسم عزاداری و تأثیر عمیق این سوگواری بر عواطف و احساسات مردم، تأکید دارند.
مهاجرانی با اشاره به اینکه در این دو اثر، نمایش تعزیه به‌عنوان قلب مراسم در نظر گرفته شده است، تصریح کرد: سایکس تعزیه را هم‌تراز نمایش مصائب مسیح در آلمان دانسته و تأکید کرده است؛ «صحنه آن چنان تماشاگران را می‌گریاند که هیچ نمایشنامه‌ای در جهان چنین تأثیری ندارد.»
وی ادامه داد: ویلز نیز در اصفهان شاهد اجرای تعزیه در چادری مقابل قصر «ظل‌السلطنه» بوده و به صحنه‌پردازی پرشور با اسب‌ها و بازیگران سواره، اشاره کرده است.
وی همچنین گفت: در هر دو کتاب، نویسنده‌ها از فریادهای یا علی، یا حسین، سینه‌زنی و اشک ریزان عمومی، به‌عنوان عناصر کلیدی یاد کردند.
سیاهپوشی شهر و مردم
مهاجرانی تصریح کرد: در این دو اثر به سیاه شدن پوشش شهر و مردم ایران هم‌زمان با فرارسیدن ماه محرم، نیز اشاره شده که از جمله مراسم عزاداری ایرانیان به شمار می‌آید.
وی افزود: سایکس دراین‌خصوص نوشته است؛ «شهر در نخستین روز ماه، در پارچه‌ای سیاه می‌میرد» و ویلز نیز در سفرنامه خود این سوگ را «سمفونی سیاهِ وحدت» نامیده است.
این کتابدار ادامه داد: همچنین سایکس با ذکر ازدواج امام حسین (ع) با دختر آخرین پادشاه ساسانی، این واقعه را به تاریخ ایران پیوند زده است. با این حال ویلز صرفاً بر جنبه‌های نمایشی مراسم در اصفهان، متمرکز بوده است.
وی خاطرنشان کرد: در مجموع، این دو روایت نشان می‌دهد که هسته مراسم محرم در عصر قاجار شامل تعزیه، سینه‌زنی و مشارکت همه جانبه اجتماعی، آن‌چنان قدرتمند بوده که ناظران خارجی با هر پیشینه‌ای را به‌طور یکسان تحت تأثیر قرار داده چنان‌که سایکس ذکر کرده است؛ «این اشک‌ها تنها برای تاریخی هزارساله نیست؛ برای امروزِ ایرانیان است.»
منبع: کتابخانه رضوی