نگاهی به فهرست مشترک نسخ فارسی پاکستان

میراث مکتوب – فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، اثر چهارده جلدی موضوعی ارزشمندی برای معرفی نسخ خطی فارسی در کتابخانه های پاکستان است که از سوی زنده یاد مرحوم استاد احمد منزوی، بین سالهای 1983 تا 1997، طی 14 سال نگارش یافته است. جلد چهاردهم این اثر نیز با اضافات و تجدید نظر استاد نوشاهی تنظیم و نشر یافته است در ذیل گزارشی کتابشناختی از محتوای این اثر ارزنده، برگرفته از کتابشناسی فهارس دستنویسهای اسلامی کتابخانه های جهان، جلد دوم (بخش پاکستان) تقدیم خوانندگان مطالب وبسایت خبری نسخ خطی (بساتین) میگردد و در پایان، به برخی از آثار و مقالاتی که در تبیین، یا معرفی آن فهرست گرانسنگ از سوی محققان دیگری، تولید شده، اشاره گردیده است.

منزوی، احمد؛ (با اضافات، تجدید نظر و اهتمام دکتر عارف نوشاهی در جلد 14

فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان (جلدهای 1-14)

اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1983-1997، وزیری، فارسی.

ـ جلد اوّل: بخش1: تفسیر (صص1-94)، بخش2: تجوید (صص95-140)، بخش3: درباره قرآن کریم (صص141-167)، فهرست مؤلّفان علوم قرآنی (صص168-174)، بخش4: ریاضی (صص175-222)، بخش5: ستاره‌شناسی (صص223-318)، بخش6: علوم غریبه (صص319-374)، فهرست مؤلّفان علوم ریاضی، ستاره‌شناسی و علوم غریبه (صص375-386)، بخش7: طبیعیات (صص387-472)، بخش8: پزشکی (473-768)، بخش9: کیمیا (صص769-800)، بخش10: چند دانشی (صص801-844)، فهرست مؤلّفان علوم تجربی و چنددانشی (صص845-865)، فهرست نام کتاب‌ها (صص866-908)، فهرست نام کسان (صص909-949)؛ 1362/1983 [چاپ دوم: قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1382/2003]، 32+950صص [صص1-950]؛ <معرّفی عناوین شماره 1-1544 و نسخ شماره 1-4543>.

ـ جلد دوم: بخش11: منطق (صص919-934)، بخش12: حکمت و فلسفه (صص935-992)، بخش13: ملل و نحل (993-1016)، بخش14: کلام و عقاید (صص1017-1206)، 1363/1984، 6+287صص [صص919-1206]؛ <معرّفی عناوین شماره 1556-2129 و دست‌نویس‌های شماره 4514-5856>.

ـ جلد سوم: بخش15: عرفان [و تصوّف] (صص1207-2132)، 1363/1984، 12+925صص [صص1207-2132]؛ <معرّفی عناوین شماره 2130-3870 و دست‌نویس‌های شماره 5858-11573>.

ـ جلد چهارم: بخش16: هندویی (صص2133-2200)، بخش17: فلسفه عملی (صص2201-2504)، بخش18: پیشه‌ها و آداب پیشه‌وران (صص2508-2532)، فهرست نام کتاب‌ها (صص2535-2662)، فهرست نام نگارندگان (صص2663-2725)، فهرست نام کسان (صص2727-2804)،­ 1364/1985، 10+669صص [صص2135-2804]؛ <معرّفی عناوین شماره 3871-4426 و دست‌نویس‌های شماره 11574-13943>.

ـ جلد پنجم: بخش19: نامه‌گاری و دبیری (صص1-525)، فهرست نام کتاب‌ها (صص529-552)، فهرست نام نگارندگان (صص553-574)، فهرستواره کتاب‌های فارسی نامه‌نگاری و دبیری (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص(صص577-921)، 1365/1986 24+921صص؛ <معرّفی عناوین شماره 1-350+138 عنوان ناشناخته>.

ـ جلد ششم: بخش20: داستان‌ها (صص922-1198)، فهرست نام کسان (صص1199-1210)، فهرست نام نگارندگان (صص1211-1216)، فهرست نام کسان افسانه‌ای (صص1217-1292)، فهرستواره کتاب‌های فارسی داستان‌های (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1293-1468)، فهرست اختصارات و منابع (صص1469-1485)، 1365/1987، 4+562صص [صص923-1485]؛ <معرّفی عناوین شماره 1-108+142 عنوان در بخش الفبایی که نام مؤّلّف یا تاریخ تألیف آن‌ها بدست نیامده است«.

ـ جلد هفتم: بخش 21: دیوان‌ها و منظومه‌ها (1) از سده5 تا پایان سده 11هـ، 1365/1986 10+960صص [صص1-960]؛ <معرّفی عناوین شماره 1-418 و دست‌نویس‌های شماره 1-935>.

ـ جلد هشتم: بخش22: دیوان‌ها و منظومه‌ها (2) از سده 12 تا سده 14هـ (صص963-1543)، فهرست نام کتاب‌های بخش منظومه‌های معرّفی شده در جلدهای 7-8 (صص1547-1606)، فهرست نام نگارندگان بخش منظومه‌های معرّفی شده در جلدهای 7-8 (صص1607-1675)، 1366/1987، 10+712صص [صص963-1675]؛ <معرّفی عناوین شماره 420-980 و دست‌نویس‌های شماره 939-1761 و بخش الفبایی که نام مؤلّف یا تاریخ تألیف آن‌ها بدست نیامده است: دست‌نویس‌های شماره 1762-2196>.

ـ جلد نهم: فهرست سرآغاز منظومه‌ها و دیوان‌های معرّفی شده در جلدهای 7-8 و سایر منابع و فهارس (صص1617-1959)، فهرستواره کتاب‌های فارسی دیوان‌ها (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1961-2330)، فهرست اختصارات و منابع (صص2331-2350)، 1367/1988، 14+671صص [صص1679-2350].

ـ جلد دهم: بخش22: جغرافیا (صص1-50)، بخش23: سفرنامه (صص51-68)، بخش24: تاریخ، کلیات (صص69-84)، بخش25: تاریخ جهان (صص85-142)، بخش26: تاریخ ایران (صص143-188)، بخش27: تاریخ پیامبران، اسلام و امامان (صص189-384)، بخش28: تاریخ شبه قاره (صص385-619)، بخش29: تاریخ افغانستان (صص621-646)، بخش30: تاریخ آسیای میانه (صص647-654)، بخش31: تاریخ عثمانیان (صص655-660)، بخش32: تاریخ اروپا و آمریکا (صص661-664)، فهرست نام نگارندگان (صص665-690)، فهرست نام کتاب‌ها (صص691-725)، 1367/1988، 14+725 صص؛ <معرّفی عناوین شماره 67+29+27+55+55+287+344+42+9+5+6 به ترتیب موضوعی فوق>.

ـ جلد یازدهم: بخش33: زندگینامه سرایندگان (صص727-778)، بخش34: زندگینامه پیران و دیگر بزرگان (صص779-1116)، فهرست نام کتاب‌های معرّفی شده در جلد11 (صص1117-1134)، فهرست نام نگارندگان کتاب‌های معرّفی شده در جلد11 (صص 1135-1152)، فهرستواره کتاب‌های فارسی سفرنامه (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1152-1222)، فهرستواره کتاب‌های فارسی جغرافیا (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1223-1293)، فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ ـ کلیات (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1295-1341)، فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ جهان (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1343-1411) و فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ ایران (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1413-1631)، 1369/1990، 12+905صص [صص 727-1631]؛ <معرّفی عناوین شماره 54+512 به ترتیب زندگینامه سرایندگان و زندگینامه پیران>.

ـ جلد دوازدهم: فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ پیامبران، اسلام و امامان (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1633-1822)، فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ شبه قارّه (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص1823-1998) فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ عثمانی و ترکیه (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2001-2011)، فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ کشورهای عربی، آفریقایی و خاورمیانه (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2013-2021)، فهرستواره کتاب‌های فارسی تاریخ اروپا و امریکا (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2023-2041)، فهرستواره کتاب‌های فارسی زندگینامه سرایندگان (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2043-2136)، فهرستواره کتاب‌های فارسی زندگینامه پیران و دیگر بزرگان (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2137-2363)، فهرست اختصارات و منابع (صص2365-2390)، 1370/1991م 12+757صص [صص1633-2390].

ـ جلد سیزدهم: بخش35: دانش­های بلاغی (صص2391-2456)، بخش36: دستورزبان فارسی (صص2457-2530)، بخش37: دستورزبان اردو و ترکی (صص2531-2534)، دستور زبان عربی به فارسی (صص2535-2682)، بخش38: عروض و قافیه (صص 2683-2729)، فهرست نام کتاب‌های معرّفی شده در جلد13 (صص2733-2758)، فهرست نام نگارندگان کتاب‌های معرّفی شده در جلد13 (صص2759-273)، فهرستواره کتاب‌های فارسی بلاغت (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2777-2828)، فهرستواره کتاب‌های فارسی دستور زبان فارسی (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2829-2884)، فهرستواره کتاب‌های فارسی دستور زبان عربی (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2885-2958)، فهرستواره کتاب‌های فارسی دستور زبان ترکی، اردو، فرانسه، آلمانی، انگلیسی، اسپرانتو، آشوری، ایتالیایی، روسی و … نیز دستور زبان‌های مؤلّف ناشناخته (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2958-2966)، فهرستواره کتاب‌های فارسی عروض و قافیه (چاپی و خطّی) در کتابخانه‌های پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص2967-3004)، فهرست اختصارات و منابع (صص3005-3031)، 1370/1992، 22+641صص [صص2390-3031]. <معرّفی عناوین شماره 103+111+3+221+65 به ترتیب موضوعی فوق>.

ـ جلد چهاردهم: بخش39: معمّا (صص1-23)، بخش40: ادبیات منثور: متون ادبی، امثال، مقامات، شوخی و هزل (صص25-126)، بخش41: فرهنگنامه‌ها (صص127-319)، بخش42: موسیقی (صص319-333)، بخش43: اصول حدیث و حدیث (صص335-372)، بخش44: اصول فقه و فقه (صص373-802)، اوراد و ادعیه و تعویذات (صص803-878)، فهرست نام کتاب‌ها (صص880-906)، فهرست نام نگارندگان (صص907-945)، 1375/1997، بیست و سه + 945صص.

*حمید، انجم:

راهنمای فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان.

اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1377/1988، وزیری، بیست+ 936+ [نـُه]صص، فارسی.

–در این اثر فهرست الفبایی نام تمام کتاب‌های معرّفی شده در 14 جلد فهرست مشترک پاکستان، شامل متن، شرح، فرهنگنامه، ترجمه، تضمین، تخمیس، ردّ، پیروی، دوگانگی نام و …. (صص1-355) و فهرست نام کسان یاد شده در مجلدات فهارس مذکور، شامل نام مؤلّف، مترجم، گردآورنده، شارح، مصحح، مهدی الیه، کاتب، کسان افسانه‌ای و ممدوحان (صص356-936) به تفصیل آمده است.

*مایل هروی، نجیب:

«یادداشت‌هایی بر هامش فهرست مشترک پاکستان».

رکـ . نشریه دانش (اسلام آباد)، س1، ش4 (زمستان 1364)، صص69-98، فارسی.

*ناشناخته:

«فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، تألیف احمد منزوی».

رکـ . کتابنمای ایران، صص376-379، فارسی.

*منزوی، احمد (مصاحبه)

 «فهرست نسخه‌های خطی فارسی مشترک پاکستان جلد12»

رکـ . نشریه کلک (تهران)، ش21 (آذر 1370)، صص198-199، فارسی.

*آل داوود، علی:

گنجینه‌ای کم نظیر در شناسایی نسخ خطّی فارسی.

رکـ . نشر دانش (تهران)، س13، ش2 (بهمن ـ اسفند 1371)، صص43-45، فارسی (بازچاپ: اقلیم هفت کتاب، صص103-107).

در این مقاله فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، تألیف منزوی، معرّفی گردیده است.

*منزوی، احمد:

«فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان».

رکـ . نشریه آینده (تهران)، س6، ش3-4 (خرداد و تیر 1359)، صص269-273، فارسی.

*اصیلی، سوسن:

«فهرست نگاری: نگاهی به فهرست‌های مشترک استاد احمد منزوی».

رکـ . نشریه پیام بهارستان (تهران)، ش 30 (آذر 1382)، صص35-39، فارسی.

*منزوی، احمد:

فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی علوم قرآنی در پاکستان.

تهران: انتشارات پیام آزادی، 1378ش، رقعی، 17+268+2صص، فارسی.

در این اثر 262 عنوان، مشتمل بر علوم قرآنی <تفصیر، تجوید، قرائت، رسم الخط، خواص آیات و سوره، فالنامه، اصول تفسیر و وقوف سجاوندی> معرّفی شده که اثری مستقلّ محسوب نمی‌گردد و در واقع بخشی از فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان است، که از آن اثر، استخراج گردیده است.

حسین متقی

منبع: بساتین