میراث مکتوب – فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان، اثر چهارده جلدی موضوعی ارزشمندی برای معرفی نسخ خطی فارسی در کتابخانه های پاکستان است که از سوی زنده یاد مرحوم استاد احمد منزوی، بین سالهای ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۷، طی ۱۴ سال نگارش یافته است. جلد چهاردهم این اثر نیز با اضافات و تجدید نظر استاد نوشاهی تنظیم و نشر یافته است در ذیل گزارشی کتابشناختی از محتوای این اثر ارزنده، برگرفته از کتابشناسی فهارس دستنویسهای اسلامی کتابخانه های جهان، جلد دوم (بخش پاکستان) تقدیم خوانندگان مطالب وبسایت خبری نسخ خطی (بساتین) میگردد و در پایان، به برخی از آثار و مقالاتی که در تبیین، یا معرفی آن فهرست گرانسنگ از سوی محققان دیگری، تولید شده، اشاره گردیده است.
منزوی، احمد؛ (با اضافات، تجدید نظر و اهتمام دکتر عارف نوشاهی در جلد ۱۴
فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان (جلدهای ۱-۱۴)
اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۹۸۳-۱۹۹۷، وزیری، فارسی.
ـ جلد اوّل: بخش۱: تفسیر (صص۱-۹۴)، بخش۲: تجوید (صص۹۵-۱۴۰)، بخش۳: درباره قرآن کریم (صص۱۴۱-۱۶۷)، فهرست مؤلّفان علوم قرآنی (صص۱۶۸-۱۷۴)، بخش۴: ریاضی (صص۱۷۵-۲۲۲)، بخش۵: ستارهشناسی (صص۲۲۳-۳۱۸)، بخش۶: علوم غریبه (صص۳۱۹-۳۷۴)، فهرست مؤلّفان علوم ریاضی، ستارهشناسی و علوم غریبه (صص۳۷۵-۳۸۶)، بخش۷: طبیعیات (صص۳۸۷-۴۷۲)، بخش۸: پزشکی (۴۷۳-۷۶۸)، بخش۹: کیمیا (صص۷۶۹-۸۰۰)، بخش۱۰: چند دانشی (صص۸۰۱-۸۴۴)، فهرست مؤلّفان علوم تجربی و چنددانشی (صص۸۴۵-۸۶۵)، فهرست نام کتابها (صص۸۶۶-۹۰۸)، فهرست نام کسان (صص۹۰۹-۹۴۹)؛ ۱۳۶۲/۱۹۸۳ [چاپ دوم: قم، مجمع ذخائر اسلامی، ۱۳۸۲/۲۰۰۳]، ۳۲+۹۵۰صص [صص۱-۹۵۰]؛ <معرّفی عناوین شماره ۱-۱۵۴۴ و نسخ شماره ۱-۴۵۴۳>.
ـ جلد دوم: بخش۱۱: منطق (صص۹۱۹-۹۳۴)، بخش۱۲: حکمت و فلسفه (صص۹۳۵-۹۹۲)، بخش۱۳: ملل و نحل (۹۹۳-۱۰۱۶)، بخش۱۴: کلام و عقاید (صص۱۰۱۷-۱۲۰۶)، ۱۳۶۳/۱۹۸۴، ۶+۲۸۷صص [صص۹۱۹-۱۲۰۶]؛ <معرّفی عناوین شماره ۱۵۵۶-۲۱۲۹ و دستنویسهای شماره ۴۵۱۴-۵۸۵۶>.
ـ جلد سوم: بخش۱۵: عرفان [و تصوّف] (صص۱۲۰۷-۲۱۳۲)، ۱۳۶۳/۱۹۸۴، ۱۲+۹۲۵صص [صص۱۲۰۷-۲۱۳۲]؛ <معرّفی عناوین شماره ۲۱۳۰-۳۸۷۰ و دستنویسهای شماره ۵۸۵۸-۱۱۵۷۳>.
ـ جلد چهارم: بخش۱۶: هندویی (صص۲۱۳۳-۲۲۰۰)، بخش۱۷: فلسفه عملی (صص۲۲۰۱-۲۵۰۴)، بخش۱۸: پیشهها و آداب پیشهوران (صص۲۵۰۸-۲۵۳۲)، فهرست نام کتابها (صص۲۵۳۵-۲۶۶۲)، فهرست نام نگارندگان (صص۲۶۶۳-۲۷۲۵)، فهرست نام کسان (صص۲۷۲۷-۲۸۰۴)، ۱۳۶۴/۱۹۸۵، ۱۰+۶۶۹صص [صص۲۱۳۵-۲۸۰۴]؛ <معرّفی عناوین شماره ۳۸۷۱-۴۴۲۶ و دستنویسهای شماره ۱۱۵۷۴-۱۳۹۴۳>.
ـ جلد پنجم: بخش۱۹: نامهگاری و دبیری (صص۱-۵۲۵)، فهرست نام کتابها (صص۵۲۹-۵۵۲)، فهرست نام نگارندگان (صص۵۵۳-۵۷۴)، فهرستواره کتابهای فارسی نامهنگاری و دبیری (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص(صص۵۷۷-۹۲۱)، ۱۳۶۵/۱۹۸۶ ۲۴+۹۲۱صص؛ <معرّفی عناوین شماره ۱-۳۵۰+۱۳۸ عنوان ناشناخته>.
ـ جلد ششم: بخش۲۰: داستانها (صص۹۲۲-۱۱۹۸)، فهرست نام کسان (صص۱۱۹۹-۱۲۱۰)، فهرست نام نگارندگان (صص۱۲۱۱-۱۲۱۶)، فهرست نام کسان افسانهای (صص۱۲۱۷-۱۲۹۲)، فهرستواره کتابهای فارسی داستانهای (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۲۹۳-۱۴۶۸)، فهرست اختصارات و منابع (صص۱۴۶۹-۱۴۸۵)، ۱۳۶۵/۱۹۸۷، ۴+۵۶۲صص [صص۹۲۳-۱۴۸۵]؛ <معرّفی عناوین شماره ۱-۱۰۸+۱۴۲ عنوان در بخش الفبایی که نام مؤّلّف یا تاریخ تألیف آنها بدست نیامده است«.
ـ جلد هفتم: بخش ۲۱: دیوانها و منظومهها (۱) از سده۵ تا پایان سده ۱۱هـ، ۱۳۶۵/۱۹۸۶ ۱۰+۹۶۰صص [صص۱-۹۶۰]؛ <معرّفی عناوین شماره ۱-۴۱۸ و دستنویسهای شماره ۱-۹۳۵>.
ـ جلد هشتم: بخش۲۲: دیوانها و منظومهها (۲) از سده ۱۲ تا سده ۱۴هـ (صص۹۶۳-۱۵۴۳)، فهرست نام کتابهای بخش منظومههای معرّفی شده در جلدهای ۷-۸ (صص۱۵۴۷-۱۶۰۶)، فهرست نام نگارندگان بخش منظومههای معرّفی شده در جلدهای ۷-۸ (صص۱۶۰۷-۱۶۷۵)، ۱۳۶۶/۱۹۸۷، ۱۰+۷۱۲صص [صص۹۶۳-۱۶۷۵]؛ <معرّفی عناوین شماره ۴۲۰-۹۸۰ و دستنویسهای شماره ۹۳۹-۱۷۶۱ و بخش الفبایی که نام مؤلّف یا تاریخ تألیف آنها بدست نیامده است: دستنویسهای شماره ۱۷۶۲-۲۱۹۶>.
ـ جلد نهم: فهرست سرآغاز منظومهها و دیوانهای معرّفی شده در جلدهای ۷-۸ و سایر منابع و فهارس (صص۱۶۱۷-۱۹۵۹)، فهرستواره کتابهای فارسی دیوانها (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۹۶۱-۲۳۳۰)، فهرست اختصارات و منابع (صص۲۳۳۱-۲۳۵۰)، ۱۳۶۷/۱۹۸۸، ۱۴+۶۷۱صص [صص۱۶۷۹-۲۳۵۰].
ـ جلد دهم: بخش۲۲: جغرافیا (صص۱-۵۰)، بخش۲۳: سفرنامه (صص۵۱-۶۸)، بخش۲۴: تاریخ، کلیات (صص۶۹-۸۴)، بخش۲۵: تاریخ جهان (صص۸۵-۱۴۲)، بخش۲۶: تاریخ ایران (صص۱۴۳-۱۸۸)، بخش۲۷: تاریخ پیامبران، اسلام و امامان (صص۱۸۹-۳۸۴)، بخش۲۸: تاریخ شبه قاره (صص۳۸۵-۶۱۹)، بخش۲۹: تاریخ افغانستان (صص۶۲۱-۶۴۶)، بخش۳۰: تاریخ آسیای میانه (صص۶۴۷-۶۵۴)، بخش۳۱: تاریخ عثمانیان (صص۶۵۵-۶۶۰)، بخش۳۲: تاریخ اروپا و آمریکا (صص۶۶۱-۶۶۴)، فهرست نام نگارندگان (صص۶۶۵-۶۹۰)، فهرست نام کتابها (صص۶۹۱-۷۲۵)، ۱۳۶۷/۱۹۸۸، ۱۴+۷۲۵ صص؛ <معرّفی عناوین شماره ۶۷+۲۹+۲۷+۵۵+۵۵+۲۸۷+۳۴۴+۴۲+۹+۵+۶ به ترتیب موضوعی فوق>.
ـ جلد یازدهم: بخش۳۳: زندگینامه سرایندگان (صص۷۲۷-۷۷۸)، بخش۳۴: زندگینامه پیران و دیگر بزرگان (صص۷۷۹-۱۱۱۶)، فهرست نام کتابهای معرّفی شده در جلد۱۱ (صص۱۱۱۷-۱۱۳۴)، فهرست نام نگارندگان کتابهای معرّفی شده در جلد۱۱ (صص ۱۱۳۵-۱۱۵۲)، فهرستواره کتابهای فارسی سفرنامه (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۱۵۲-۱۲۲۲)، فهرستواره کتابهای فارسی جغرافیا (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۲۲۳-۱۲۹۳)، فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ ـ کلیات (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۲۹۵-۱۳۴۱)، فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ جهان (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۳۴۳-۱۴۱۱) و فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ ایران (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۴۱۳-۱۶۳۱)، ۱۳۶۹/۱۹۹۰، ۱۲+۹۰۵صص [صص ۷۲۷-۱۶۳۱]؛ <معرّفی عناوین شماره ۵۴+۵۱۲ به ترتیب زندگینامه سرایندگان و زندگینامه پیران>.
ـ جلد دوازدهم: فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ پیامبران، اسلام و امامان (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۶۳۳-۱۸۲۲)، فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ شبه قارّه (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۱۸۲۳-۱۹۹۸) فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ عثمانی و ترکیه (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۰۰۱-۲۰۱۱)، فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ کشورهای عربی، آفریقایی و خاورمیانه (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۰۱۳-۲۰۲۱)، فهرستواره کتابهای فارسی تاریخ اروپا و امریکا (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۰۲۳-۲۰۴۱)، فهرستواره کتابهای فارسی زندگینامه سرایندگان (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۰۴۳-۲۱۳۶)، فهرستواره کتابهای فارسی زندگینامه پیران و دیگر بزرگان (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۱۳۷-۲۳۶۳)، فهرست اختصارات و منابع (صص۲۳۶۵-۲۳۹۰)، ۱۳۷۰/۱۹۹۱م ۱۲+۷۵۷صص [صص۱۶۳۳-۲۳۹۰].
ـ جلد سیزدهم: بخش۳۵: دانشهای بلاغی (صص۲۳۹۱-۲۴۵۶)، بخش۳۶: دستورزبان فارسی (صص۲۴۵۷-۲۵۳۰)، بخش۳۷: دستورزبان اردو و ترکی (صص۲۵۳۱-۲۵۳۴)، دستور زبان عربی به فارسی (صص۲۵۳۵-۲۶۸۲)، بخش۳۸: عروض و قافیه (صص ۲۶۸۳-۲۷۲۹)، فهرست نام کتابهای معرّفی شده در جلد۱۳ (صص۲۷۳۳-۲۷۵۸)، فهرست نام نگارندگان کتابهای معرّفی شده در جلد۱۳ (صص۲۷۵۹-۲۷۳)، فهرستواره کتابهای فارسی بلاغت (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۷۷۷-۲۸۲۸)، فهرستواره کتابهای فارسی دستور زبان فارسی (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۸۲۹-۲۸۸۴)، فهرستواره کتابهای فارسی دستور زبان عربی (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۸۸۵-۲۹۵۸)، فهرستواره کتابهای فارسی دستور زبان ترکی، اردو، فرانسه، آلمانی، انگلیسی، اسپرانتو، آشوری، ایتالیایی، روسی و … نیز دستور زبانهای مؤلّف ناشناخته (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۹۵۸-۲۹۶۶)، فهرستواره کتابهای فارسی عروض و قافیه (چاپی و خطّی) در کتابخانههای پاکستان و سایر کشورهای جهان (صص۲۹۶۷-۳۰۰۴)، فهرست اختصارات و منابع (صص۳۰۰۵-۳۰۳۱)، ۱۳۷۰/۱۹۹۲، ۲۲+۶۴۱صص [صص۲۳۹۰-۳۰۳۱]. <معرّفی عناوین شماره ۱۰۳+۱۱۱+۳+۲۲۱+۶۵ به ترتیب موضوعی فوق>.
ـ جلد چهاردهم: بخش۳۹: معمّا (صص۱-۲۳)، بخش۴۰: ادبیات منثور: متون ادبی، امثال، مقامات، شوخی و هزل (صص۲۵-۱۲۶)، بخش۴۱: فرهنگنامهها (صص۱۲۷-۳۱۹)، بخش۴۲: موسیقی (صص۳۱۹-۳۳۳)، بخش۴۳: اصول حدیث و حدیث (صص۳۳۵-۳۷۲)، بخش۴۴: اصول فقه و فقه (صص۳۷۳-۸۰۲)، اوراد و ادعیه و تعویذات (صص۸۰۳-۸۷۸)، فهرست نام کتابها (صص۸۸۰-۹۰۶)، فهرست نام نگارندگان (صص۹۰۷-۹۴۵)، ۱۳۷۵/۱۹۹۷، بیست و سه + ۹۴۵صص.
*حمید، انجم:
راهنمای فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان.
اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۷/۱۹۸۸، وزیری، بیست+ ۹۳۶+ [نـُه]صص، فارسی.
–در این اثر فهرست الفبایی نام تمام کتابهای معرّفی شده در ۱۴ جلد فهرست مشترک پاکستان، شامل متن، شرح، فرهنگنامه، ترجمه، تضمین، تخمیس، ردّ، پیروی، دوگانگی نام و …. (صص۱-۳۵۵) و فهرست نام کسان یاد شده در مجلدات فهارس مذکور، شامل نام مؤلّف، مترجم، گردآورنده، شارح، مصحح، مهدی الیه، کاتب، کسان افسانهای و ممدوحان (صص۳۵۶-۹۳۶) به تفصیل آمده است.
*مایل هروی، نجیب:
«یادداشتهایی بر هامش فهرست مشترک پاکستان».
رکـ . نشریه دانش (اسلام آباد)، س۱، ش۴ (زمستان ۱۳۶۴)، صص۶۹-۹۸، فارسی.
*ناشناخته:
«فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان، تألیف احمد منزوی».
رکـ . کتابنمای ایران، صص۳۷۶-۳۷۹، فارسی.
*منزوی، احمد (مصاحبه)
«فهرست نسخههای خطی فارسی مشترک پاکستان جلد۱۲»
رکـ . نشریه کلک (تهران)، ش۲۱ (آذر ۱۳۷۰)، صص۱۹۸-۱۹۹، فارسی.
*آل داوود، علی:
گنجینهای کم نظیر در شناسایی نسخ خطّی فارسی.
رکـ . نشر دانش (تهران)، س۱۳، ش۲ (بهمن ـ اسفند ۱۳۷۱)، صص۴۳-۴۵، فارسی (بازچاپ: اقلیم هفت کتاب، صص۱۰۳-۱۰۷).
در این مقاله فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان، تألیف منزوی، معرّفی گردیده است.
*منزوی، احمد:
«فهرست مشترک نسخههای خطی فارسی پاکستان».
رکـ . نشریه آینده (تهران)، س۶، ش۳-۴ (خرداد و تیر ۱۳۵۹)، صص۲۶۹-۲۷۳، فارسی.
*اصیلی، سوسن:
«فهرست نگاری: نگاهی به فهرستهای مشترک استاد احمد منزوی».
رکـ . نشریه پیام بهارستان (تهران)، ش ۳۰ (آذر ۱۳۸۲)، صص۳۵-۳۹، فارسی.
*منزوی، احمد:
فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی علوم قرآنی در پاکستان.
تهران: انتشارات پیام آزادی، ۱۳۷۸ش، رقعی، ۱۷+۲۶۸+۲صص، فارسی.
در این اثر ۲۶۲ عنوان، مشتمل بر علوم قرآنی <تفصیر، تجوید، قرائت، رسم الخط، خواص آیات و سوره، فالنامه، اصول تفسیر و وقوف سجاوندی> معرّفی شده که اثری مستقلّ محسوب نمیگردد و در واقع بخشی از فهرست مشترک نسخههای خطّی فارسی پاکستان است، که از آن اثر، استخراج گردیده است.
حسین متقی
منبع: بساتین