میراث مکتوب- آیین نکوداشت نیم‌قرن خدمات علمی، ادبی و تقریبی استاد «محمدعلی آذرشب» محقق، مترجم و ادیب برجسته معاصر با حضور استادان و اندیشمندان فعال در حوزه تقریب و شعر و ادب فارسی و عربی صبح امروز دوشنبه، ۲۰ آذرماه 1402، در دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.
ویژگی‌های استاد آذرشب
سید عباس صالحی، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در این آیین با تبریک هفته پژوهش اظهار کرد: سبب تخلف و تفرق مسلمین از دغدغه‌های استاد آذرشب در پژوهش‌های‌شان بود.
مدیرمسئول مؤسسۀ و روزنامه اطلاعات به فعالیت‌های تقریبی استاد آذرشب اشاره و اظهار کرد: آن مرحوم در سه حوزه تقریب قومی، مذهبی و تمدنی فعال بودند و تلاش زیادی داشتند بین ایران و جوامع عربی پل بزنند و کدورات و سوء تفاهمات را برطرف کنند.
صالحی افزود: استاد آذرشب تلاش کرد نشان دهد ایرانیان در زبان و فرهنگ عربی چقد مؤثر بودند. آن استاد حلقه وصلی بین زبان، فرهنگ و ادبیات ایرانی و عربی هستند و بین این دو پل معرفتی و قلبی زدند و برای تقریب بین اهل سنت و تشیع کارهای فراوانی انجام دادند. ایشان همچنین بین تمدن و فرهنگ پل زد و در حوزه تقریب فرهنگی، توده‌ای و ترویجی نیز فعال بود.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی یادآور شد: ویژگی دیگر استاد آذرشب توجه به تاریخ نگاری تقریب است و عرصه‌های مختلفی را در این حوزه دنبال کرد و به مطالعه و ترجمه اسناد و رجال تقریبی توجه ویژه‌ای داشت.
وی افزود: تنوع نقشهای تقریبی گسترده از دیگر ویژگی‌های استاد آذرشب است. ما مثل ایشان را کم داریم، در حوزه آموزشی استاد و دغدغه تقریب را در تدریس خود نیز دنبال می‌کرد و در مراکز مختلف سفیر تقریب بودند. استاد آذرشب تقریب را در ذیل قومی، مذهبی و تمدنی با هم پیش بردند و این ویژگی برجسته ایشان است.
به گفته صالحی، استاد محمدعلی آذرشب به تاریخ‌نگاری تقریب هم بسیار توجه داشت.
سیدمحمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس جمهور، در مراسم نکوداشت استاد محمدعلی آذرشب محقق، مترجم و ادیب برجسته معاصر که در دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی برگزار شد اظهار کرد: خاطرات زیادی از ایشان در دوره دانشجویی داریم، کلاسهای درس ایشان بسیار زنده بود و با روشهای مختلف، همه دانشجویان را در کلاس به حرکت و مشارکت وا می‌داشت.
وی ادامه داد: اگر کسی اهل صدق باشد، کلامش تاثیرگذار است، ایشان مفاهیم بلندی را که در تعالیم فردی رهگشا باشد را برای متون آموزشی انتخاب می‌کرد. بالغ بر شصت کتاب ترجمه و تالیف کرده‌اند و همیشه مورد عنایت و علاقه مقام معظم رهبری بوده‌اند.
معاون پارلمانی رئیس جمهور تصریح کرد: ایشان علقه خاصی به شعرای فارسی زبان و عرب زبان دارند و از تواضع و فروتنی خاصی برخوردارند.
وی به فعالیت‌های مختلف فرهنگی استاد آذرشب اشاره کرد و افزود: ایشان وقتی در سفرهای حج به عنوان مبلغ صحبت می‌کردند، میتوانست طرف مقابل را به خوبی مجذوب کند و تحت تاثیر قرار دهد و نقشهای مختلف و تاثیرگذاری در مجامع مختلف داشته‌اند.
دکتر آذرشب، حلقۀ اتصال فرهنگ ایرانی ـ عربی
در بخشی از این نشست دکتر ایرانی، مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به بیان مطالب خود پرداخت و گفت: دکتر آذرشب یکی از مفاخر برجستهٔ ایران، با اصالتی بوشهری و شدیداً ایران‌دوست و شیفتهٔ فرهنگ و تمدنِ ایران می‌باشند که سال‌ها در عراق و بغداد تحصیل کرده‌اند. وی شاگرد اساتیدی همچون حسینعلی محفوظ بوده که و با بزرگانی دیگر از جمله علامه عسگری ارتباط و همکاری داشتند.
ایرانی ادامه داد: وقتی هم که به ایران بازگشتند، در مراکز علمی، فرهنگی و دینی اشتغال یافتند و همکاری کردند. بنده این سعادت را داشتم که در دهۀ 60 که جزء اولین دانشجویانِ دانشگاه امام صادق (ع) بودیم، صرف و نحو را از استاد آذرشب آموختم. همچنین دکتر آذرشب «شرحِ ابن عقیل بر الفیه ابن مالک» را تدریس می‌کردند.
وی گفت: تسلطِ ایشان به زبان عربی بر کسی پوشیده نیست، هم استادِ زبانِ عربی هستند و هم آشنا با شعرِ عربی؛ چه شعرِ کلاسیک و قدیم و چه شعرِ جدید.
وی گفت: استاد آذرشب که هم در ایران و هم در عراق، در فضایِ فرهنگِ اسلامی رشد یافته، تلاش داشت تحتِ تأثیرِ شهید صدر اندیشهٔ اسلامی و اقتصادِ اسلامی را به زبانِ روز برای نسلِ جوان تبیین کند و به این سمت حرکت کرد که برای ایجاد یک نوع همدلی و همبستگی بینِ همهٔ ادیان و اقوام از زبان عربی و فرهنگِ عربی استفاده کند. در واقع به نوعی ایشان زبان را حلقهٔ اتصالِ بینِ دو فرهنگِ ایرانی و عربی قرار داد و با این انگیزه‌ها وارد مجامعی چون اتحادیه علمای لبنان و مجمع تقریب مذاهب اسلامی و خیلی از مراکز دیگر شد و توانست با آشنایی و ارتباطی که با دانشمندان جهان اسلام برقرار کرد، اندیشه وحدت‌آفرین خودش را بیان کند.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: کسانی که با استاد از نزدیک آشنا هستند معتقدند که ایشان خُلقیاتی استثنائی دارند و شور و شوق و حرارت از گفتار و رفتار ایشان موج می‌زند و با اولین سلام و علیکی که ایشان می‌کند، انسان به عمقِ صفا و لطف و محبّتِ ایشان پی می‌برد و این از ویژگی‌های ایشان است که همچنان در ذهن و دلِ همه دوستدارانشان باقی می‌ماند.
وی با اشاره به این که دکتر آذرشب در سال 62 دکتری‌شان را گرفتند، گفت: رسالهٔ دکتری‌شان «تصحیح تفسیر مفاتيح‌الأسرار و مصابيح‌الأبرار شهرستانی» بود. آثار ایشان در حوزۀ ترجمه بسیار است و سعی کردند آثار اندیشمندانِ بزرگی مثلِ علامه طباطبایی، امام خمینی، شهید مطهری، مقام معظم رهبری را به عربی ترجمه کنند.
وی ادامه داد: همچنین مجلاتی را سردبیری کردند و چندین مجله را که به زبان عربی بود در این سال‌ها مدیریت کردند. یک مؤسسه و سازمان را برای مطالعات ایران و عرب راه‌اندازی کردند و خیلی دوست داشتند که در این زمینه فعالیت کنند و واقعاً فعالیت‌های ارزشمندی هم کردند.
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب افزود: سال‌هایی را هم که در سودان و سوریه رایزنِ فرهنگی بودند، منشأ خدمات ارزشمندی شدند. از جمله یک کنفرانسی ایشان در سوریه برگزار کردند، کنفرانس بسیار خوبی بود و بزرگانی از ایران و کشورهای مختلف عربی حضور داشتند و عامل شناخت متقابل دانشمندان ایرانی و اسلامی شد.
وی با بیان این که ایشان واقعاً از لحاظ فروتنی، انسانیّت و خلق‌وخوی، بسیار دوست‌داشتنی و محبوبِ همه شاگردانشان هستند، اظهار کرد: ایشان بسیار شاگردپرور و علم‌دوست هستند، روحیهٔ علمی خوبی دارند، و نگاه‌شان به زبان عربی یک نگاه تمدنی است و معتقد هستند که وحدتِ تمدنیِ جهانِ اسلام نتیجهٔ همزیستی و تعاملِ فرهنگ‌ها و زبان‌های موجود در بلادِ اسلامی است و زبان عربی به عنوانِ زبانِ قرآن و زبانِ اسلام و سیره و سنتِ پیامبر، در همان ابتدای ورود به ایران، نه به عنوانِ یک زبانِ قومی و زبانِ قومِ عرب، بلکه به عنوانِ زبانِ تمدن اسلامی حضور پیدا کرده است و از این جهت نباید به زبانِ عربی به عنوان زبانِ قومی نگریست و آن را مثلاً تنها زبانِ عرب دانست. خدمات فراوانی که ایرانی‌ها در شکل‌گیری و تحکیمِ قواعدِ صرف و نحو و معانی بیان و بلاغت و … در زبانِ عربی داشتند، مهمترین شاهد این مدعا است.
ایرانی گفت: ایشان در یکی از مقالاتشان سفرِ شاعرِ بزرگ دورۀ عباسی ابوتمام طائی را مثال زدند که وقتی به ایران سفر کرد و به شهرهای مختلفی در خراسان و فارس و آذربایجان رفت، سفری هم به همدان رفت و آنجا دیوانِ حماسه را نوشت که شاعران بزرگی چون خطیبِ تبریزی و مرزوقی اصفهانی و دیگران از ائمهٔ لغت ادب و فرهنگ، آن را شرح کردند و این هم باز گواهِ دیگری است که زبانِ عربی در یک بسترِ وحدت تمدنی شکل گرفته و این‌گونه تعاملات و همزیستی‌ها را می‌توان مشاهده کرد که عاملِ وحدتِ تمدنی بوده است. این نگاهِ ایشان به زبانِ عربی خیلی برای علاقه‌مندان و کسانی که تعمقی دارند در این موضوع دارند، ارزشمند است.
استاد آذرشب نه تنها برای ایران مایه افتخار است، بلکه برای جهان عرب نیز سرمایه بزرگی است
در ادامه مولوی اسحاق مدنی، رئیس شورای عالی مجمع تقریب، گفت: استاد آذرشب فعالیت‌های مختلف تقریبی در داخل و خارج کشور انجام داده‌اند که قابل ارزشگذاری نیست.
وی تصریح کرد: استاد آذرشب نه تنها برای ایران مایه افتخار است، بلکه برای جهان عرب نیز سرمایه بزرگی است. کار در زمینه وحدت یک جوهر خاص و از خودگذشتگی می‌خواهد که استاد آذرشب اینچنین هستند و آبروی خود را برای وحدت گذاشت.
مولوی اسحاق مدنی ادامه داد: نان استکبار جهانی در این است که بین مسلمانان تفرقه بیندازند. امروز شاهد هستیم بیش از ۵۰ روز است که اسرائیلی‌ها مسلمانان غزه را بمباران می‌کنند که این نتیجه تفرقه بین مسلمانان است.
وی تاکید کرد: شخصیتهای تقریبی چون استاد آذرشب برای ما و اسلام بسیار ارزشمند هستند و امیدوارم جهان اسلام برای ایشان بیش از پیش ارزش قائل شوند و قدردان شخصیتهای این چنینی باشد.
مولوی اسحاق مدنی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری بهای سنگینی برای وحدت داده‌اند. امیدوارم این حرکت وحدت به جایی برسد که مسلمانان صدر اسلام و ائمه و خلفای ما به آن نقطه رسیده بودند.
وحدت حوزه تمدنی جهان اسلام یکی از اهرمهای تقریب مذهبی و قومی است
در ادامه استاد محمدعلی آذرشب، محقق، مترجم و ادیب برجسته، با قدردانی از برگزارکنندگان این مراسم از جمله رئیس دانشگاه بین الملی مذاهب اسلامی اظهار داشت:یکی از مشکلات مهم امت ما تفرقه قومی و مذهبی است که همیشه برای مقابله با آن فعالیت کرده‌ام.
وی ادامه داد:یکی از مسائلی که روی آن کار کرده‌ام، وحدت حوزه تمدنی جهان اسلام است که پیوسته جای کار دارد و تفرقه را کمرنگ خواهد کرد و یکی از اهرمهای تقریب مذهبی و قومی در جهان اسلام خواهد بود. دانشگاه مذاهب اسلامی باید دانشگاه وحدت جهان اسلام باشد.
وی با بیان اینکه تقریب مذاهب و تمدن نوین اسلامی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، گفت:تا بیداری اسلامی نشود و حرکت تمدن نوین اسلامی صورت نگیرد، تقریب بین مذاهب اسلامی هم شکل نمی‌گیرد.
محقق و ادیب برجسته معاصر به نقش زبان عربی و فارسی در ایجاد وحدت امت اسلامی اشاره کرد و گفت:آمدن جواهری به ایران، پیوند عمیقی بین ادبیات فارسی و ادبیات عراق ایجاد کرد. پس ادبیات عامل مهمی در ایجاد تقارب بین امت اسلامی است و امیدوارم دانشگاه مذاهب اسلامی به مبحث تمدن و ادبیات بیش از پیش توجه داشته باشد.
وی در پایان با سلام و درود بر مقاومین غزه برای شهدای حملات اخیر رژیم صهیونیستی طلب رحمت و آمرزش کرد.
در این مراسم که با حضور علما و اساتید برجسته برگزار شد، لوح تقدیر دانشگاه مذاهب اسلامی، لوح تقدیر حسینی معاون پارلمانی رئیس جهور؛ لوح تقدیر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، لوح اسناد کتابخانه ملی، لوح مرکز پژوهشی میراث مکتوب و هدیه‌ای از سوی خانم خزعلی به ایشان اهدا شد.
منبع: ایسنا و اطلاعات