میراث مکتوب – آیین نکوداشت خدمات علمی، فرهنگی و اجتماعی دکتر محمدعلی موحد روز چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت سال جاری در تالار وحدت دانشگاه تبریز با حضور مسولان کشوری و استانی، اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی جمهوری اسلامی ایران، استادان و دانشجویان و علاقه‌مندان استاد موحد برگزار شد.
در این مراسم، محمّد طاهری خسروشاهی دبیر اجرایی آیین با ارائه گزارشی اظهارداشت: در پی ارسال دعوت نامه به استادان داخل و خارج کشور برای تدوین ارج نامه استاد موحد، حدود ۹۰ مقاله دریافت شد که از این تعداد ۲۰ مقاله در خصوص شخصیت وآثار ایشان و۵۰ مقاله اهدایی از صاحبنظران و محققان برجسته در کتاب با قافلۀ شوق (انتشارات ستوده) و ۲۰ مقاله دیگر درکتاب شمع جادوی امید (انتشارات دانشگاه تبریز) چاپ و منتشر شده است. همچنین کتابشناسی آثار استاد موحد در قالب کتاب «کتابشناسی تحلیلی و توصیفی آثار استاد موحد» تدوین و از سوی انتشارات دانشگاه تبریز منتشر شده است.
تجلیل وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مقام علمی استاد موحّد
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامی به آیین بزرگداشت استاد دکتر محمدعلی موحد گفت: داستان زندگی استاد موحد حکایت آن تشنه و شیفته معرفتی است که درخت وجودش بار دانش گرفته و سایه آرام بخش خدمات ارزنده اش بر سر فرهنگ و ادب این مرز و بوم گسترده شده است.
در پیام علی جنتی که توسط حجت الله ایوبی معاون وی قرائت شد، آمده است: ایران اسلامی و در راس آن آذربایجان شرقی، مهد تولد و پرورش هنروران، ادیبان بلند آوازه و ستارگان درخشانی است که آسمان این سرزمین پاک و زرخیز را منور ساخته اند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیام خود به این آیین متذکر شده است: فرهیختگانی که در زندگی سراسر مهر خویش از صورت و لفظ تا باطن و معنا، منشا بدیع ترین آفرینش ها بوده و با حدیث مکرر عشق و ایمان، قصه جانفزای دلدادگی خویش را عرصه خدمت خاضعانه به فرهنگ و ادب ایران زمین قرار دادند.
در این پیام آمده است: اینک مسوولان و متولیان فرهنگی و دست اندرکاران، به منظور بزرگداشت یکی از شخصیت های برجسته علم و ادب گرد هم آمده و چنین آیینی را با هدف با طراوت تر ساختن گلزار ادب و فرهنگ کشور برگزار کرده اند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این پیام گفته است: بر خود وظیفه می دانم از تلاشها و خدمات بی شائبه و بی دریغ استاد فرزانه دکتر محمدعلی موحد عضو برجسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی که در طول عمر پربرکت خود بر شکوه علم و ادب و دانایی خرد آذربایجان و ایران افزوده اند، سپاسگزاری کرده و مزید توفیقات ایشان را از خداوند مسالت دارم.
موحّد؛ یک آذربایجانی ایران دوست و نمونه
دکترغلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان وادب فارسی در مراسم نکوداشت استاد دکتر محمدعلی موحد اظهار کرد: در دهه¬های گذشته این توفیق را داشته ام در همین تالار وحدت دانشگاه تبریز سه بار به خاطر تکریم از سه علامه تبریزی حضور داشته و سخنرانی کنم و امروز خدا را شاکرم که توفیق دارم در نکوداشت چهارمین علامه تبریزی «استاد محمدعلی موحد» حضور داشته باشم و از همه مسئولین، مدیران و مردم تبریز که این نکوداشت بجا و بسزا را برگزار کردند تقدیر و سپاسگزاری می کنم.
وی ادامه داد: استاد موحد نیازی به تجلیل ندارند؛ بزرگان، بزرگ هستند و این ما هستیم که باید آنها را بشناسیم و جوانان ما باید اینگونه انسانهای وارسته را الگوی زندگی خود قرار دهند.
وی افزود: در فرهنگستان زبان و ادب فارسی این افتخار را داریم که در خدمت این استاد گرانقدر هستیم، چنانکه همواره فرهنگستان زبان وادب فارسی از حضور استادان آذربایجان بهره مند بوده است و امروزه نیز استاد موحد باعث افتخار فرهنگستان زبان و ادب فارسی می باشند.
غلامعلی حداد عادل گفت: آشنایی من با استاد موحد از همان زمان نوجوانی با سفرنامه ابن بطوطه آغاز شد که استاد موحد مترجم این اثر بودند؛ و درک محضر ایشان برای بنده به ۴۰ سال پیش بر می گردد.
وی ادامه داد: استاد محمدعلی موحد یک مورخ آگاه و دقیق النظر به خصوص در عرصه تاریخ معاصر ایران هستند و مخصوصا در مورد دوران ملی شدن صنعت نفت، کتاب های ارزنده ای داشته اند؛ در هوای حق و عدالت، و درس هایی از داورهای نفتی کتابهایی بودند که هم از نظر حقوقی و هم از نظر سیاسی و تاریخی نمونه اند.
وی افزود: ایشان علاوه بر اینکه یک تاریخ شناس ارزنده اند، یک نسخه شناس و مصحح دقیق النظرند و در نوشته های ایشان اثری از کلمات حشو و زائد دیده نمی شود.
حداد عادل اظهار کرد: استاد موحد یک آذربایجانی اصیل هست و با همه وجود خود به شهر خود و زبان مادری خود عشق می ورزد و تعلق خاطر ایشان به تبریز روزافزون است.
وی بیان کرد: استاد موحد حق التالیف و حق الترجمه آثار خود را صرف تاسیس مدرسه می کنند و جزو خیرین مدرسه ساز آذربایجانی نیز به حساب می آیند و در کنار این تلاشها استاد موحد برای روشنفکران نیز آثار سودمندی ارائه داده اند که ترجمه چهار مقاله درباره آزادی از آن جمله اند؛ و همواره به دور از افراط و تفریط یک روشنفکر تیزبین و متفکری با دانش هستند.
وی در پایان گفت: آذربایجان و تبریز باید به خود ببالد که چنین فرزندی در دامان پاک خود پرورانده است که مایه افتخار هر ایرانی است.
استادی از جنس شمس و مولانا
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در مراسم نکوداشت استاد موحّد گفت: استاد موحد به خوبی محضر شمس و مولانا را درک کرده و این درک را در آثار خود به خوبی آورده است.
دکتر حجت الله ایوبی اظهار کرد: استاد موحد از جنس مولانا و شمس است و تنها کسی است که توانسته محضر شمس و مولانا را درک کند و توانسته است خط آن خطاط توانا را از غربت در آورد.
وی ادامه داد: به قول خود شمس تبریزی این خط کار دل بود نه کار پیشانی و عقل، چرا که انسان در زندگی به جایی می رسد که عقل جوابگو نیست و باید به حرف دل گوش دهد.
ایوبی افزود: استاد موحد تنها کسی است که توانسته به زیبایی و دقت نظر بالا، بهترین تصحیح شعری مولانا را ارائه دهد و نکات اشعار مولانا را از حجاب بیرون آورد و شاید اگر استاد موحد نبود چنین کاری انجام نمی شد.
ایوبی در مورد شیوه نویسندگی استاد موحد بیان کرد: شیوه نویسندگی این استاد گرانقدر به صورت پرده پرده است به طوری که مخاطب غرق در چینش های هنرمندانه وی می شود.
ایوبی افزود: در پرده اول به صحنه آرایی و آماده کردن فضا می پردازد و شمس و مولانا را بجا و به موقع به طوری که حداکثر تاثیر را بگذارد وارد صحنه می کند به طوری که پرده آخر آغاز ماجرا برای مخاطب است.
استاد موحّد و اثبات حقانیّت ایران در ماجرای جزایر سه گانه
رئیس دانشگاه تبریز در این آیین گفت: استاد موحد در دوران مبارزات ملی شدن صنعت نفت، سردبیری روزنامه این صنعت را بر عهده گرفته و در تنظیم دفاعیات ایران دایر بر حاکمیت حقه بر جزایر سه گانه خلیج همیشه فارس کاری کرده است کارستان.
دکتر محمدرضا پورمحمدی اظهار کرد: وقتی فضیلت های اعجاب آور این خاک با مضمون این عبارت دمساز شود که «شرف المکان بالمکین»، تبریز را ارجی مضاعف است؛ زیرا به عیان می بینی فرزندان فرهیخته این شهر گوهر خیز را شانی است که عنقای خیال را بال رسیدن به قله اعتبار و دانش ایشان نیست.
پورمحمدی گفت: سخن در مناقب استادی است که طی نه دهه از حیات گران بارش برکاتی را به ارمغان آورده که از شمار بیرونند؛ مردی جامع الاطراف که مراحل سیر و سلوک عرفان رام اوست، وزن ها و قافیه های سخت در دام او، صنعت و سیاست عرصه ای دیگر از جولانگاه اندیشه، و آزادگی مرام او؛ او به رسم پیشه پدر به کار تجارت دست یازیده و در ترجمه و تصحیح متون، بی نقص کار کرده است.
وی در ادامه با بیان اینکه به خاطر شمس ها، علامه ها، موحدها و بزرگ مردانی است که دنیا از بزرگی شان در حیرت است، تصریح کرد: نکوداشت چنین مردانی نه تنها تکریم یک استاد بلکه سجده در مقابل دانش است.
رئیس دانشگاه تبریز در ادامه با اشاره به سایر ویژگی های شخصیتی این استاد گفت: وی حوصله و اراده ای پایا و دقتی کم نظیر در امر تحقیق و پژوهش دارد و کم گویی و گزیده گویی از دیگر ویژگی های اوست و همچنینه دستی در کارهای خیر از جمله مدرسه سازی هم دارد و فرزند خلف زادگاه شمس بوده نوشته هایش در مورد شمس تبریزی گواه این موضوع است.
نقش آذربایجان در اعتلای ایران بی بدیل است
استاندار آذربایجان شرقی نیز در این مراسم گفت: نقش آذربایجان همواره در اعتلای ایران بی بدیل و چشم نواز بوده است.
دکتر اسماعیل جبارزاده افزود: غیرت، مردانگی، شرف و فرهنگ مردان و زبان غیور و نجیب این دیار برای اعتلای ایران بی منت است.
جبارزاده با اشاره به جایگاه شخصیتی استاد موحد در ایران و آذربایجان گفت: شخصیت این استاد همچون ستاره ای بر تارک این کشور می درخشد. او آمیزه ای از خردورزی، استدلال و احساس است که در کنار تسلط دکتر موحد به حقوق بین الملل، ادبیات و شعر به خصوص در حوزه شمس و مولانا از وی شخصیتی جامع و کامل ساخته است.
وی اضافه کرد: تلاشهای اجتماعی و علمی این استاد فرزانه شایسته سپاسگزاری و تکریم بوده و این کمترین وظیفه ای است که می توان در قبال ایشان انجام داد.
افتخار آذربایجان به استاد موحد
پرویز پرستویی هنرمند فرهیخته نیز گفت: مردم آذربایجان باید به داشتن علمایی همچون استاد موحد به خود ببالند.
وی اظهار کرد: حضور در این مراسم برای من بسیار مسرت بخش است و امروز یکی از بهترین روزهای زندگی عمر من است.
وی ادامه داد: یکی از مهم ترین ویژگی های شخصیتی استاد موحد خضوع، خشوع و فروتنی این شخصیت است که هر کسی را تحت تاثیر قرار می دهد.
پرستویی گفت: در بازسازی مناطق زلزله زده اهر، هریس و ورزقان بسیاری از خیران و هنرمندان و از جمله استاد موحد تلاشهای بسیاری انجام دادند که تاسیس خانه فرهنگ در منطقه هریس از آن جمله است.
پرستویی اظهار داشت: اگرچه بیش از چهل سال است که خاک صحنه می خورم، اما امروز حقیقتاً از آمدن بر روی این صحنه برای سخنرانی درباره استاد موحد، در پاهای خود احساس لرزش دارم و می ترسم.
از سخنرانان دیگر این مراسم می توان به: دکتر محمود عابدی، دکتر معصومه معدن کن، استاد رحیم رئیس نیا،استاد غلامحسین امیرخانی، دکتر نصرالله پورجوادی و سعید جلالی مدیر انتشارات ستوده اشاره کرد.
انتقاد استاد موحد از نظام تست زنی
در بخش دیگری از مراسم استاد دکتر محمدعلی موحد به عنوان سخنران پایانی مراسم گفت: گاهی که تامل ایام گذشته می کنم و آذربایجان دهه اول قرن را با امروز مقایسه می کنم، آذربایجان امروز را تکیده، بی رمق و بی نشاط می بینم.
استاد محمدعلی موحد اظهار کرد: سپاسگزار و منت دار همه بزرگواران و دستانی که در برگزاری این همایش سهمی داشته اند و از سر لطف و عنایت مرا به سخنانی که لایقش نبودم ستودند.
وی افزود: رسول اکرم (ص) فرمود: «آدمیزاد که پیر می شود دو چیز در او جوان می شود یکی هوای نفس و دیگری آرزوهای دور و دراز است»: منظور از هوای نفس پیروی شهوت نیست بلکه پرده پندار عجب و خودفریبی است.
موحد با بیان اینکه پیری اقلیم ضعف و سستی بلکه مترادف ضعف است، ادامه داد: آدم که ضعیف شد تاب مقاومت را از دست می دهد و در برابر تعارف و تجلیل آسیب پذیر می شود، نوازش های مردم را به ریش می گیرد و اسیر توهمات می شود و این است همان نفسی که در پیری سراغ آدم می آید.
حقوقدان برجسته کشورمان با بیان اینکه تولد من در اوایل قرن ۱۴ خورشیدی بود و امروز دهه آخر قرن است؛ گاهی که تامل ایام گذشته می کنم و آذربایجان دهه اول قرن را با امروز مقایسه می کنم؛ آذربایجان امروز را تکیده، بی رمق و بی نشاط می بینم؛ یادآور شد؛ به قول ارسطو جوانان در عالم امید زندگی می کنند و پیران در عالم خاطره؛ جوان نگاهی در آینده دارد و همه روشنی می بیند و پیر آینده ای ندارد که مشتاق باشد لاجرم دل در گذشته دارد و خود را تسلی می دهد؛ شاید این مطلب در مورد داوری من نسبت به آذربایجان صادق باشد.
موحد تصریح کرد: برجستگی آذربایجان در اوایل قرن چنان چشمگیر بود که راه به این تردیدها نمی دهد و نگاه من بیشتر معطوف ساحت فرهنگ و هنر است.
وی گفت: عالمان، عارفان و ادیبانی چون، عبدالحسین انگجی، سیدابوالقاسم خویی، علامه مدرس خیابانی، علامه امینی، محدث خیابانی و … که هر کدام مذاق و نگرش خاص خود را داشته اند ولی در هر عالمی که بوده اند سرآمد بودند.
موحد اضافه کرد: اگر بخواهم فهرستی از سرآمدهای رشته هایی چون موسیقی، نقاشی، خوش نویسی و … یاد کنم سخن به درازا می کشد؛ اما چگونه می توانم یادی نکنم از شهریار ملک سخن، شمس الشعرای آذربایجان و چگونه یاد نکنم از دوستان عزیز خودم مثل زریاب خویی، محمدحسن لطفی و دیگران.
وی اظهار کرد: انگار در نیمه دوم قرن هر چه جلوتر می رویم فضا خاموش تر می شود و جای رفتگان پر نمی شود.
موحد با بیان اینکه جلال و رونق آذربایجان در قلمرو فرهنگ بود و از همان قلمرو است که باید در مقام علاج و تدارک برآییم؛ گفت در چند سال گذشته شاهد نهضتی از خیرین مدرسه ساز بودم که گویی آسیب شناسی درستی کردند و همان نقطه را که باید نشانه گرفتند اما این قدم اول است که کودکان و نوجوانان را از بیغوله ها و ویرانه ها خلاص کنیم و فضای مناسبی برایشان تهیه کنیم.
وی افزود: فراهم آوردن فضای فیزیکی کافی نیست و ایجاد فضای معنوی مدارس از حیطه ایشان خارج است و اصل همین پربارتر کردن فرهنگ و معنویت در مدارسی است که چند سال پیش در همایش خیرین مدرسه ساز این تذکر را دادم ولی موثر نیفتاد و شاید این بار هم تاثیری نداشته باشد اما چاره دیگری جز گفتن و باز گفتن نیست.
موحد خاطرنشان کرد: آفت امروز تعلیم و تعلم کشور این است که نظام آموزشی تست محور بر فضای مدرسه حاکم است؛ نظامی که جوان را از اعمال تفکر و به کار انداختن ذهن و ضمیر خود باز می دارد و معلم قصد تحریک طبع پرسشگر جوانان را ندارد تا مبادا نیاز به سر و کله زدن باشد.
وی گفت: در این عرصه ادبیات و علوم انسانی چنان تحقیق می شود که جوان رغبت ندارد به سوی این رشته ها روی آورد و جغرافیا و تاریخ بی خاصیت ترین دروس مدرسه محسوب می شوند و هیچ تلاشی برای تحول این وضعیت تثبیت شده صورت نمی گیرد.
موحد اضافه کرد: سبب دیگر بی رونقی فرهنگی، دور افتادن از کتاب و کتابخوانی است؛ هر مدرسه و دانشکده باید کتابخانه ای داشته باشد نه انبار کتاب؛ جوان در این زمینه محتاج راهنمایی و تشویق است که در این عرصه ها حضوری فعال داشته باشد و علاقه دانشجو فرع علاقه استاد است؛ حال معلمی که خود با کتاب بیگانه است چگونه می تواند شاگرد را به کتابخوانی وا دارد.
موحد، قرن هفتم هجری را یکی از شکوفاترین دوران آذربایجان عنوان کرد و افزود: در این دوران بود که رصدخانه مراغه ساخته شد و شهرک دانشگاهی ربع رشیدی به وجود آمد و شنب غازان مشتمل بر چند مدرسه، بیمارستان، خانقاه و … تاسیس یافت تا مولانا چنین بسراید:
فر فردوسی است این پالیز را
شعشعه عرشی است این تبریز را
در پایان، مراسم اهدای هدایا به استاد موحد از جانب جمعی از مسئولان دولتی و برخی از استادان دانشگاه و نیز خانواده های قدیمی تبریز برگزار شد. در ادامه نشان تبریز توسط شهردار این کلانشهر بر سینه استاد نصب گردید. و آنگاه کیک تولد آغاز نود ودومین سال عمر با برکت استاد موحد بریده شد.
