میراث مکتوب- نهمین کنفرانس انجمن اروپایی ایرانشناسی، از نهم تا ۱۳ سپتامبر (۱۸ تا ۲۲ شهریور)، به میزبانی دانشگاه آزاد برلین (Freie Universität Berlin) و با حضور صدها تن از پژوهشگران، دانشجویان و دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران در پایتخت آلمان برگزار شد.
این کنفرانس که یکی از جامع‌ترین کنفرانس‌های ایرانشناسی اروپاست، امسال، به گواه شماری از شرکت‌کنندگان و برگزارکنندگان، از سال‌های گذشته مفصل‌تر برگزار شد.
در کنفرانس امسال بیش از ۴۶۰ مقاله در موضوعات ادبیات فارسی، زبان‌شناسی، مطالعات تاریخی، مطالعات ادیان، مطالعات فرهنگی، باستان‌شناسی، هنر و مردم‌شناسی در حوزۀ ایرانشناسی برای ارائه پذیرفته شده بود.
علاوه بر شرکت‌کنندگانی از ایران و کشورهای اروپایی، پژوهشگرانی از افغانستان، تاجیکستان، گرجستان، ازبکستان، ژاپن و آمریکا نیز در این کنفرانس حاضر بودند. در عین حال ده‌ها نفر از استادان دانشگاه و پژوهشگران از داخل ایران موفق به دریافت روادید آلمان برای شرکت در این کنفرانس نشدند.
مدیر مؤسسۀ ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین با اظهار تأسف از این موضوع، گفت: تعدادی از سخنرانی‌‌ها در آخرین لحظه به‌دلیل مشکل ویزا از برنامه حذف شدند. ما پیش‌تر به سفارت آلمان در تهران نوشته بودیم که برگزار‌کنندۀ این همایش هستیم و خوشحال می‌شویم آن‌ها برای صدور روادید همکاری کنند. با این حال، تعدادی از متقاضیان موفق به دریافت ویزا شدند و تعدادی نه.
پیر فرانچسکو کالیری، مدیر انجمن ایرانشناسی اروپا، در سخنرانی خود در آغاز همایش گفت: دامنۀ گسترده‌ای که پژوهش‌های این انجمن به آن مربوط است، از تاریخ و باستان‌شناسی گرفته تا مردم‌شناسی، فلسفه و هنر ایران، در برنامه همایش امسال بازتاب داشته است.
او افزود: فرهنگ مرزی نمی‌شناسد و دانش توانایی آن را دارد که همه را گرد هم آورد، به‌ویژه زمانی که سیاست جدایی ایجاد می‌کند.
باید از توقف سنت ایرانشناسی جلوگیری کرد
آلبرتو کانترا، مدیر مؤسسۀ ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین نیز گفت: از سال ۱۹۹۱، همایش بزرگی برای انجمن ایرانشناسی اروپا در آلمان برگزار نشده بود و متأسفانه در چند سال گذشته، تعدادی از مراکز ایرانشناسی در این کشور تعطیل شدند.
آلبرتو کانترا، ضمن بیان این مطلب که مؤسسۀ ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین فعالیت‌های گسترده‌ای در این رشته دارد و مرکز مناسبی به نظر می‌رسید تا دوباره ایرانشناسی را در آلمان برجسته کند، تأکید کرد: ایرانشناسی در آلمان پیشینۀ کهنی دارد و باید از توقف این سنت جلوگیری کرد.
در بخش جنبی همایش، نمایشگاه کتاب و نشریه‌های رشته ایرانشناسی نیز برگزار شده بود. انتشارت توس تنها ناشر از داخل ایران بود که توانسته بود در این بخش شرکت داشته باشد.
مؤسسۀ ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین نیز نمایشگاهی از اسناد منحصربه‌فردش به زبان پارسی میانه (پهلوی) و نسخه‌های خطی اوستا را نیز در حاشیه همایش برگزار کرده بود.
شروین فریدنژاد، پژوهشگر گروه ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین، گفت: بیشتر اطلاعات از فضای اجتماعی ـ سیاسی دورۀ ساسانی، به‌جز کتیبه‌ها و سکه‌ها، از متونی به دست آمده است که از سدۀ نهم تا یازدهم میلادی، مدت‌ها پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی، در دورۀ اسلامی تدوین شده‌اند.
فریدنژاد در ادامه افزود: اسناد پهلوی در دانشگاه آزاد برلین اغلب اسناد حقوقی، بازرگانی و نامه‌نگاری هستند که به احتمال زیاد برمی‌گردند به اواخر دوره ساسانی و حدود ۳۷ نمونه از آن‌ها در این دانشگاه نگهداری می‌شود. روشن نیست این اسناد چگونه از ایران خارج شده‌اند، ولی زمانی که سر‌و‌کله‌شان در بازار اروپا پیدا شد، بهترین کار این بود پیش از آن‌که در مجموعه‌های خصوصی ناپدید شوند، دانشگاه‌ها برای خرید آن‌ها اقدام کنند.
فریدنژاد، که یکی از برگزارکنندگان کنفرانس بود، همچنین در خصوص چند و چون برگزاری این کنفرانس گفت: با توجه به این که تمرکز گروه ایرانشناسی دانشگاه آزاد برلین بر مطالعات ایران باستان، ایران میانه و اختصاصا مطالعات زرتشتی است، این رویکرد در کنفرانس اروپایی ایرانشناسی نیز انعکاس یافته در حالی که این کنفرانس بنا به اساس‌نامه‌اش بر موضوع خاصی تأکید ندارد.
اهمیت و کارکرد کنفرانس انجمن اروپایی ایرانشناسی
او «آشنایی نزدیک نسل‌های جدید با پژوهشگران قدیمی‌تر که فقط کتاب‌هایشان را در کتابخانه‌ها خوانده‌اند» یکی از دستاوردهای این کنفرانس خواند.
فریدنژاد در خصوص اهمیت این کنفرانس گفت: «با توجه به اینکه این‌گونه مطالعات در دوره معاصر با خطر قطع شدن بودجه مواجه هستند، برگزاری این کنفرانس‌ها به مراکز تحقیقی و دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که اینطور نیست که دورۀ مطالعات ایرانشناسی تمام شده است و به تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران حوزه‌های پژوهشی نشان می‌دهد که این رشته‌ها همچنان پرطرفدار هستند و ارزش دارند در سیاست‌های مالی به آن‌ها توجه شود».
در همایش امسال، روبرت زیگفرید، مدیر گروه ایران در وزارت امور خارجه آلمان، نیز سخنرانی کوتاهی داشت. او گفت علی‌رغم بحران سیاسی، دادوستدهای دانشگاهی میان ایران و آلمان ادامه پیدا کرده است و اکنون، پژوهش‌های ایرانشناسی در دانشگاه‌های این کشور شرایط مطلوبی دارد.
پروانه پورشریعتی، استاد کالج تکنولوژی نیویورک و نویسندۀ کتاب «زوال و سقوط امپراتوری ساسانی»، از دیگر سخنرانان این همایش بود که معتقد است هر چند اینترنت موجب پیوند بیشتر میان استادان و دانشجویان شده اما لزوم برگزاری چنین همایش‌هایی هنوز کاملا حس می‌شود.
پورشریعتی گفت: آشنایی حضوری و حتی ایجاد دوستی میان متخصصان، همکاری‌ها را جدی‌تر می‌کند و با توجه به اینکه ایرانشناسی جزو علوم انسانی است، روابط انسانی در این‌گونه همایش‌ها دربارۀ شیوۀ ارائه مطالب و بحث دربارۀ نگرش‌های گوناگون، افراد را از تنهایی در فضای پژوهش بیرون می‌آورد.
گفتنی است انجمن اروپایی ایرانشناسی در سال ۱۹۸۳ از سوی گروهی از ایران‌شناسان اروپایی و با پشتیبانی «بنیاد دانش اروپا» و «مؤسسۀ خاورمیانه و خاور دور ایتالیا»، در شهر رم ایتالیا پایه‌گذاری شد. این انجمن هر چهار سال یک بار همایشی را برگزار می‌کند که موضوعات آن پژوهش‌های ایرانشناسی از دوران باستان تا دورۀ معاصر را در‌برمی‌گیرد و بزرگ‌ترین گردهمایی این رشته در اروپا به شمار می‌رود.
اطلاعات مرتبط به کنفرانس‌های پیشین در وب‌سایت این انجمن قابل دسترسی است.
گفتنی است همایش بعدی این انجمن قرار است در شهر لَیدن (هلند) که دانشگاه آن یکی از کهن‌ترین بخش‌های ایرانشناسی دنیا را دارد، برگزار شود.