میراث مکتوب- سید عبدالمجید شریف‌زاده، رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، گفت: زنان در دوره قاجار به اشکال مختلف توانمندی‌های خود را در زمینه های گوناگون اجتماعی و فرهنگی از جمله هنر کتابت قرآن ثبت و ماندگار کرده‌اند.
شریف‌زاده با اشاره به انجام این پژوهش توسط زهرا سادات احمدیزاده کارشناس پژوهشی، گفت: در بررسیهای تاریخ معاصر ایران در عهد قاجار، نقش زنان در عرصههای اجتماعی و هنری کمتر مطالعه شده و دراین خصوص، در منابع دست اول، مطالب چندانی ذکر نشده زیرا اکثر تاریخ نویسان بیشتر به شرح حوادث سیاسی یا شیوۀ زندگی شاهان و رجال پرداخته و در لابلای تألیفات خود به صورت پراکنده و غیرمستقیم به مسائل اجتماعی و هنری زنان اشاره کردند.
او زمینه‌‌های شکلگیری شرایط و اتفاقات این دوره را برای حضور زنان در عرصههای فرهنگی وهنری بسیار حایز اهمیت دانست و گفت: به توانمندی و قابلیتهای زنان به ویژه در عصر قاجار کمتر پرداخته شده است.
شریف زاده خاطرنشان کرد: هدف این پژوهش شناخت موقعیت فرهنگی و اجتماعی زن در عصر قاجار و بروز توانمندی های هنری آنان در دورۀ قاجار است. دورۀ قاجار در بردارنده زمینه‌‌های شکل گیری شرایط برای حضور زنان و تأثیرگذاری آنان در عرصههای اجتماعی، فرهنگی و به ویژه هنری است.
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی افزود: در دوره قاجار اغلب بانوانی که به کسب دانش روی آوردند و باسواد شدند از طبع شعر و قریحه ادبی نیز برخوردار بودند و آثاری از خود باقی گذاشتند. عدهای دیگر از زنان استعداد خود را در فنون ظریفه و هنرهای دیگر به کار گرفتند و چون خوشنویسی و استنساخ قرآن از هنرهای مورد توجه این عصر بود، اغلب زنان هنرمند در جرگۀ خوشنویسان درآمدند.
شریف زاده تصریح کرد: بررسی ها نشان میدهد به رغم کمبود منابع مکتوب دربارۀ زنان دربار قاجار، نقش آنها در فعالیتهای اجتماعی به ویژه مذهبی و هنری محدود نبوده و در کتابت قرآن کریم، خوشنویسی و نقاشی با توانمندی شایسته آثار نفیسی بر جای گذاشتهاند اما بر اثر برخی شرایط حاکم درآن دوره که عموماً تمایلی به ابراز و معرفی هنر زنان وجود نداشت بسیاری بانوان فرزانه ناشناخته و گمنام باقی ماندند.
بدین سبب بیشترین اطلاعات ما درباره زنان ایرانی از زمانی آغاز می‌شود که سیاحان خارجی به ایران سفر کردند و در گزارشها و سفرنامه‌های خود بنابر مناسبتهای پیش آمده، مطالبی درباره زنان طبقات مختلف مینوشتند.
وی با اشاره به اینکه در دوره ناصری، برای نخستین بار در قالبنامه، رساله، سفرنامه و خاطرهنویسی شاهد حضور زنان در عرصۀ نثر هستیم خاطرنشان کرد : چنین به نظر می رسد که قالب های غیر رسمی، خصوصی و شخصی از قبیل خاطرات، یادداشت های روزانه، نامه، سفرنامه وخود زندگینامه، روش های معمول زنان نویسنده در طول تاریخ بوده است .
شریف زاده افزود: در دوره قاجار نیز که یکی از دورههای مملو از حوادث و اتفاقات تاریخ ساز است زنان به اشکال مختلف توانمندی‌های خود را در زمینه های گوناگون اجتماعی و فرهنگی ثبت و ماندگار کردند، از جمله عرصه هایی که زنان در دورۀ قاجار به هنرنمایی در آن پرداختند هنر کتابت به ویژه کتابت قرآن بود که در دورۀ قاجار رواج زیادی داشت.
او با بیان اینکه در این دوران، نگارش قرآن با خط نسخ بیش از دیگر خطوط است افزود: تعداد خوشنویسان در این دوره متعدد بوده و در میان آنان بانوانی نیز مانند ام السلمه و ضیا ءالسلطنه در دورۀ فتحعلی شاه و خورشیدکلاه خانم و مریم بانو نایینی در دورۀ ناصرالدین شاه وجود داشتند.
شریف زاده در پایان با اشاره به اینکه هنر تذهیب در قرآن توسط بانوان، از نکات مهم در این دوران نوشتن اسم بانوان کاتب در قرآن هاست گفت: در نهایت می توان گفت همه این بانوان قرآن های زیبا و نفیسی خلق کرده و در رشد هنر خوشنویسی دوران خود تلاش کرده اند.
یکی از موضوعات بنیادین در علوم قرآنی و مجموعه علوم و معارف اسلامی است و علم قرائات و نیز علم «رسم المصحف» یا علم «مرسوم الخط» جایگاه و نقش مهمی در ارتباط با حفظ اصالت و جاودانگی قرآن بر عهده دارند.
منبع: ایرنا