میراث مکتوب – در ایران وقتی سخن از نفت به میان می آید، عموماً توجه ها به سوی نفت خوزستان معطوف می شود در حالیکه نفت برای اولین بار در کرمانشاه در 1320 ق/ 1902 م، یک سال پس از انعقاد قرارداد امتیاز نفت با ویلیام ناکس دارسی کشف شد.
محدودۀ جغرافیایی اسناد این کتاب، ناحیه «قورهتو تا نفتخانه» است که در نقطه صفر مرزی ایالت کرمانشاه در دوره قاجار (استانهای کرمانشاه و ایلام امروزی) با استانهای دیاله و سلیمانیه عراق قرار دارد. در محدود زمانی اسناد (1900ـ1903/1320ـ1322ق) ناحیه مزبور تابع ایالت کرمانشاهان متعلق به ایران بود. اما در قرارداد تحدید حدود مرزی در اواخر سال 1913 و ابتدای 1914 به عثمانی داده شد. موضوع این نوشتار معرفی جغرافیای طبیعی و انسانی این ناحیه نفتخیز است که تاخیر مهمی در فرایند کشف نفت و مباحث مختلف مرتبط با آن داشت.
مقدمۀ این کتاب در دو قسمت تنظیم شده است. قسمت اول به مسئله نفت میپردازد که برای اولین بار در چیاسرخ (کنار رود قوهتو) در شمال قصرشیرین در منطقه زهاب کشف و استخراج شد و بر مبنای منتخبی از اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما و تعدادی سند از بایگان وزارت خارجه تهیه شده است.
در قسمت اول مقدمه درباره آن توضیح داده میشود. کار در معدن نفت چیاسرخ در شعبان 1320، درست یک ماه پیش از ورود فرمانفرما به کرمانشاه آغاز گشت. اطلاعات بهدست آمده از این نامهها متنوع است. قسمت دوم این مقدمه کوتاهتر است و مربوط به مسئله تعیین خط سرحدی ایران و عثمانی است که بیارتباط با مسئله نفت نیست.
در بخش دوم اسناد مربوط به «اسناد سالهای 1332- 1329ق» درباره شلوغی عشایر آمده است: «از وزارت خارجه به کارگذاری مهام خارجه کرمانشاهان از سفارت عثمانی کتبا اظهار میدارند یکصد سوار و بیست نفر پیاده از عشایر زنگنه دولو چهارگله مواشی عشیرت زرگوش را نهب و تا دره نفت استقامت نموده به خاک ایران گذشتهاند. تفصیل این است مسئله چیست؟ دره نفت متعلق به ایران است یا عثمانی و آیا فعلا در تصرف عثمانیهاست یا سرحدداران ایران و عشیرت زرگوش اگر عجالتا در قزلرباط مسکن دارند، چون اصلا از عشایر ایرانند چهوقت به خاک عثمانی مهاجرت کردهاند از صمصامالممالک رئیس سنجابی و سایر مأمورین سرحدی کرمانشاهان درست توضیح خواسته وزارت خارجه را مسبوق نمایند. 27 صفر 1331.»
کتاب «نفت چیا سرخ کرمانشاه منتخبی از اسناد حکومتی عبدالحسین میرزافرمانفرما 32-1219.ق» به مسائل پیرامون نفت در مناطق مرزی ایران از جمله کرمانشاه میپردازد.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، شمس، اسماعیل، روحی، سعید، نفت چیا سرخ کرمانشاه منتخبی از اسناد حکومتی عبدالحسین میرزافرمانفرما 32-1219 ق، تهران، نشر تاریخ ایران، 146 صفحه، شمارگان: 200 نسخه، 200 هزار ریال، 1394.