میراث مکتوب- دکتر محمدرضا نصیری در نشست «مطالعات زبان و ادبیات فارسی در آسیای صغیر» که صبح روز ۲۶ اردبیهشت 1403 به مناسبت «آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» برگزار شد، در سخنرانی خود با عنوان «کتاب هشت بهشت، پلی میان دو فرهنگ ایران و عثمانی» به بررسی این کتاب پرداخت و گفت: این موضوع بهانه‌ای برای معرفی گروه آسیای صغیر در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.
او با اشاره به تأسیس و راه‌اندازی گروه آسیای صغیر در شورای فرهنگستان ادامه داد: با راه‌اندازی این گروه در ابتدا مجله‌ای با همین عنوان به سه زبان انگلیسی، فارسی و ترکی راه‌اندازی شد تا تعاملی بین استاد زبان فارسی داشته باشیم.
او ادامه داد: در این میان یک حلقۀ مفقوده داریم که می‌باید به تأثیر تاریخ‌نگاری در این زمینه بپردازیم و از این رو به سراغ کتاب «هشت بهشت» رفتیم.
مدیر گروه مطالعات آسای صغیر با بیان اینکه شاید سؤال این باشد که چرا گروه آسیای صغیر به سراغ کتاب هشت بهشت رفته است، افزود: هشت بهشت دو مقدمه دارد که در مقدمۀ صغری دربارۀ علم تاریخ صحبت می‌کند و در مقدمۀ کبری برتری سلاطین عثمانی را در مقابل بقیه بیان می‌کند.
به گفته او، ادریس بدلیسی با نگارش «هشت بهشت» یک نوع تاریخ‌نویسی متکلفانه پدید آورد که بعداً ادامۀ آن را در تاریخ‌های نعیما می‌توان دید.
او با بیان اینکه آنچه هشت بهشت را متمایز می‌کند توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی در آن است، گفت: کتاب از آثار بزرگان صحبت می‌کند و به مسائل اجتماعی، وضع شهرها، مدارس و دستگاه دیوانسالاری توجه دارد، از این رو منبع بسیار مهمی از جهات مختلف به حساب می‌آید. از سوی دیگر این کتاب منبع مهمی از اصلاحات ادبی و ملکی و فنون مختلف است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و محل تحقیق باشد.
دکتر نصیری به آثاری که متأثر از هشت بهشت نوشته شده است اشاره کرد و افزود: با کتاب هشت بهشت زبان فارسی در آسیای صغیر توسعه پیدا کرد.
به گفتۀ او اسنادی در حوزه‌های مختلف و کتابخانه‌های متعددی در جهان جمع‌آوری شده که اگر بخواهیم تاریخ جامع ایران را بنویسم بدون توجه به این منابع که در کتابخانه‌های ترکیه وجود دارد امکان‌پذیر نیست.
در بخش دوم نشست دکتر محسن ذاکرالحسینی به معرفی منظومۀ حکایت سلطان محمود و فردوسی به‌سبب شاهنامه پرداخت.
او گفت: در مطالعاتم به دنبال شهرت‌های دیگر فردوسی بودم که به نسخۀ خطی اثری در کتابخانۀ سلیمانیه برخوردم که در آن یک منظومه شامل ۴۴۰ بیت بود که به رابطۀ فردوسی و سلطان محمود پرداخته بود.
او با بیان اینکه سراینده چندجا تخلص خود را که اکبری بوده عنوان می‌کند، افزود: اطلاعات دیگری که از این شاعر به دست آوردیم این است که کتاب خود را به وزیری با عنوان فخرالدین نظام‌الملک تقدیم می‌کند.
دکتر ذاکرالحسینی با بیان اینکه مثنوی در بحر خفیف، یعنی وزن حدیقه سروده شده و در آن ۱۶ بیت از ابیات فردوسی هم گنجانده شده است، ادامه داد: تنها منبعی که در این منظومه از آن یاد می‌شود از نظامی عروضی است. ضمن اینکه اضافاتی دارد و نکاتی را می‌گوید که در چهار مقاله و در شاهنامه نمی‌بینیم.
او با بیان اینکه از این کتاب می‌توان فهمید سلطان محمود به فردوسی علاه بر وعدۀ مالی، وعدۀ منسب هم داده بود، افزود: این منظومه ارزش‌های زبانی و لغوی زیادی دارد. از نکته‌های جالب دیگر افعال «گذاشتن و گذشتن» را با دال ثبت کرده است «گدشتن و گداشتن» کار کرده که این افعال در شاهنامه هم به این صورت آمده است.
منبع: فرهنگستان زبان وادب فارسی