میراث مکتوب- ابوالفضل خطیبی، شاهنامه‌پژوه و عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در گفت‌وگویی به معرفی نسخه نویافته یکی از کهن‌ترین شاهنامه‌ها که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود، پرداخت.
وی در ابتدا گفت: کهن‌ترین نسخه تاریخ‌دار، ولی ناقص شاهنامه مورخ ۶۱۴ ق در کتابخانه شهر فلورانس و کهن‌ترین نسخه کامل آن، مورخ ۶۷۵ق در موزه بریتانیا در لندن نگهداری می‌شوند و می‌توان گفت هیچ یک از نسخه‌های محفوظ در کتابخانه‌های ایران چندان قدیمی و معتبر نیستند و به تصحیح شاهنامه چندان کمکی نکردند.
این عضو هيئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: بنا بر فهرستی از نسخه‌های شاهنامه که ایرج افشار فراهم آورده است؛ کهن‌ترین نسخه تاریخ دار موجود در کتابخانه‌های ایران نسخه مورخ ۸۰۹ق است که در کتابخانه مجلس سنا (شماره ۱۱۱۵) نگهداری می‌شود. پس از آن نسخه معروف به شاهنامه بایسنغری مورخ ۸۳۳ ق است که در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شود.
خطیبی افزود: از میان نسخه‌های بی تاریخ موجود در ایران، نسخه معروف به سعدلو که گمان می‌رود در اواخر قرن هفتم یا نیمه اول قرن هشتم هجری کتابت شده، از بقیه مهم‌تر و معتبرتر است. این نسخه در کتابخانه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی نگهداری می‌شود و به صورت عکسی نیز به چاپ رسیده است.
وی ادامه داد: به تازگی بخش نسخه‌های خطی کتابخانه ملی، نسخه‌ای از شاهنامه را با کمک مالی محمدحسین واقف‌زاده، از دوستداران فرهنگ ایران، از یک مجموعه خصوصی خریداری کرده است. این نسخه انجامه و تاریخ ندارد، ولی به نظر کارشناسان نسخه‌های خطی در این کتابخانه، به قرن هشتم هجری قمری تعلق دارد و به اعتقاد من نیز این تاریخ‌گذاری می‌تواند درست باشد و از این رو در کنار نسخه سعدلو از کهن‌ترین نسخه‌های موجود در ایران محسوب می‌شود.
خطیبی درباره وضعیت ظاهری این شاهنامه عنوان کرد: این شاهنامه کامل نیست و حدود یک چهارم شاهنامه را در برمی‌گیرد و تقریبا همه بخش‌های موسوم به اساطیری و پهلوانی شاهنامه افتاده و به بخش‌های تاریخی محدود می‌شود. این نسخه مشتمل است بر ۱۲۵ برگ (۲۵۰ صفحه) که از آن میان، ۹ برگ با شماره‌گذاری به خطی جدیدتر و 3 برگ دیر نیز بدون شماره‌گذاری و به خطی جدیدتر از این یکی در لابلای بخش‌های کهن در سه جا صحافی شده‌اند.
وی ادامه داد: بنابراین، بخش کهن این نسخه مشتمل است بر۱۱۳ برگ (۲۲۶ صفحه) که در ۴ ستون نوشته شده است. هر سطر دو بیت و هر صفحه ۳۳ سطر را در بردارد. در هر صفحه ۶۶ بیت درج شده که با کسر ۶ بیت در هر صفحه برای سرنویس‌ها و افتادگی‌ها، حدود ۱۳۵۶۰ بیت به دست می‌آید و با احتساب حدود ۵۰ هزار بیت برای کل شاهنامه، بخش کهن این نسخه کمی بیش از یک چهارم بیت‌ها را در بردارد.
این شاهنامه‌پژوه تصریح کرد: این نسخه به اندازه همان نسخه‌های قرن هشتم شاهنامه، سرنویس دارد و برخی از آنها با قلم سیاه و برخی دیگر به شنگرف نوشته شده‌اند. این نسخه به خط نسخ نوشته شده و بسیار خواناست، غلط کتابتی کم دارد و به طور کلی می‌توان گفت نسخه مضبوطی است. این نسخه هيچ تذهیب و تصویری ندارد. رکابه دارد، ولی در بیشتر صفحات بریده شده است.
وی خاطرنشان کرد: در نتیجه به اعتقاد بنده نسخه کتابخانه ملی با اینکه یک چهارم شاهنامه را در بردارد و تاریخ هم ندارد، در کنار نسخه سعدلو از نسخه‌های کهن در قرن هشتم هجری، در زمره کهن‌ترین نسخه‌های موجود در ایران محسوب می‌شود. بنابراین تشریح و مقایسه این نسخه نویافته با نسخه‌ها و چاپ‌های دیگر شاهنامه و تورق اجمالی بخش‌های دیگر استوار است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه ملی