نسخه‌های اهدایی شادروان ابومحمّد فرنیا به مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب

میراث مکتوب- اگر به تاریخچۀ شکل‌گیری مجموعه‌های خطّی در کتابخانه‌های عمومی ایران نظری بیفکنیم، خواهیم دید که هستۀ اصلی بسیاری از این مجموعه‌ها را نسخه‌های اهدایی بزرگان تشکیل داده است. برای نمونه، بخش نسخه‌های خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران با نسخه‌های اهدایی سیّدمحمّد مشکوة شکل گرفته است و بعدها نیز افرادی چون مرحوم علی‌اصغر حکمت، نسخه‌های خود را بر این کتابخانه وقف کردند. همچنین کتابخانۀ ملّی تبریز که از نسخه‌های اهدایی دو برادر فرهنگ‌دوست آن شهر یعنی حاج حسین و محمّد نخجوانی تشکیل شده است. نیز بخشی از نسخه‌های خطّی مراکزی چون کتابخانۀ مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، از مجموعۀ اهدایی خاندان سلطانعلی سلطانی و کتابخانۀ عمومی اراک با نسخه‌های ابراهیم دهگان تشکیل شده است.

جز این‌ها، نسخه‌های خطّی بسیاری از مدارس، حوزه‌های علمیّه و خانقاه‌ها، شامل مجموعه‌هایی است که توسّط مؤسّسان یا متولّیان آن مؤسّسات گردآوری و بر آنها وقف شده است. همچنین باید به مجموعه‌هایی چون کتابخانۀ ملّی ملک و کتابخانۀ بزرگ حضرت آیةالله العظمی مرعشی نجفی اشاره کرد که با صرف هزینه‌های بسیار، در طول سالیان دراز گردآوری و به شکل کتابخانه‌های ملّی/عمومی در دسترس عموم قرار گرفته است.

درواقع اگر کسی بخواهد به تاریخچۀ شکل‌گیری کتابخانه‌های خطّی ایران بپردازد، درخواهد یافت که سهم وقف و اهداء در ایجاد این مجموعه‌ها بسیار پررنگ است. نسخه‌هایی که با عشق و فرهنگ‌دوستی، در طول سالیان دراز گردآوری و نگهداری شده و سرانجام به مؤسّسات عمومی، وقف و اهدا شده است.

مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب از آغاز شکل‌گیری، فعّالیّت‌های خود را بر تصحیح، پژوهش و انتشار متون دورۀ اسلامی متمرکز کرده و هدفی برای تشکیل مجموعۀ خطّی نداشته است، با این حال، در طول سالیان، تعدادی نسخۀ خطّی نصیب مؤسّسه شده است که ان شاء الله فهرست آن بصورت یک مقاله در یکی از نشریات مؤسّسه منتشر خواهد شد.

اخیراً جناب آقای فرزاد فرنیا چندین جلد نسخۀ خطّی و کتاب با چاپ سنگی بازمانده از والدشان شادروان ابومحمّد فرنیا را به مؤسّسه اهدا فرمودند که در اینجا به نشانۀ سپاسگزاری از ایشان، فهرست مختصری از این مجموعه ارائه می‌شود و شکل چاپی آن نیز در فهرست نسخه‌های مؤسّسه منتشر خواهد شد. پیش از آن، مختصری از زندگی و خدمات زنده یاد ابومحمّد فرنیا در اینجا درج می‌شود:

مرحوم ابومحمّد فرنیا، زادۀ 1304 خ در قریۀ طاهرآباد از توابع کاشان، فرزند حاج آقا حسین فرنیا، از خانوادۀ دانشی آن منطقه برآمدند که از میان بزرگان آن خاندان می‌توان به ملّا محمّدآقا نظام‌الشّریعۀ طاهرآبادی کاشانی اشاره کرد. ایشان پس از گذراندن تحصیلات مقدّماتی و متوسّطه در کاشان، راهی تهران شده و در مدرسۀ دارالفنون به اخذ دیپلم و پس از آن در دانشسرای عالی دانشگاه تهران موفّق به کسب لیسانس علوم طبیعی گردیند. ایشان پس از فراغت از تحصیل به کاشان بازگشته و به عنوان دبیر در دبیرستان‌های کاشان به آموزش مشغول شدند و هم‌زمان، به تشکیل انجمن لیسانسیه‌های دانشسرای عالی همت گماشته و به نگارش مقالات مختلف  علمی و ادبی و انتشار آن‌ها در روزنامۀ مهرگان پرداختند.

ایشان پس از مدّتی تدریس، در سال 1332 خ به تهران بازگشته و در سال 1334 خ با همکاری تنی چند از دوستان وبه سرپرستی مرحوم دکتر یدالله سحابی به تأسیس دبیرستان کمال پرداخته و مدیریّت آن را بر عهده گرفتند. از سال 1336 خ نیز همکاری با دبیرستان البرز را آغاز کردند. در همین زمان، همراه با گروهی از اساتید دبیرستان البرز -که مؤسّسۀ آموزشی به نام «گروه فرهنگی خوارزمی» را تشکیل داده بودند- آشنا شده و به دلیل علاقه به تدریس و ادارۀ مؤسّسۀ فرهنگی، با پیشنهاد استاد پرویز شهریاری، «دبیرستان پسرانۀ ارشاد» را در سال 1346 خ در شرق تهران تأسیس کرده و مدیریّت‌عاملی آن به ایشان محوّل شد. ایشان در پی تأسیس آن مدرسه، «دبیرستان دخترانۀ خوارزمی (الهام)» را نیز در سال 1351 خ پایه‌گذاری کردند.

مرحوم فرنیا در سال 1354 خ با پیشنهاد مرحوم دکتر محمّدعلی مجتهدی -مدیر دبیرستان البرز- به کسب نشان درجۀ 2 فرهنگ از سوی وزارت فرهنگ نایل آمده و در سال 1357 خ از خدمات معلّمی بازنشسته شدند.

پس از سال 1358 خ و با دولتی شدن آموزش و پرورش، این مدارس در اختیار آموزش و پرورش قرار داده شد و  از ساختار پیشین خود خارج گردید، لذا استاد فرنیا که با تلاش‌گری خو گرفته بودند، فعّالیّت تدریس را بصورت پاره‌وقت تا سال 1376 خ در دبیرستان البرز پی گرفتند و به دلیل کم شدن مسئولیّت‌ها و مشاغل، بیش‌تر اوقات خود را به مطالعه و ارتقای علمی خود می‌پرداختند. سرانجام ایشان در اردیبهشت سال 1381 خ در اثر بیماری لاعلاج   ALSدار فانی را وداع گفتند.

مجموعۀ خطّی و سنگی مرحوم ابومحمّد فرنیا از نیای پدریِ ایشان میرزا محمّد بن عبدالله بن حاج حسین بن حاجی ابوطالب طاهرآبادی کاشانی و از نیای مادریشان ملّا محمّدآقا نظام‌الشّریعه به پدر و مادر ایشان منتقل شده و از ایشان به ابومحمد فرنیا رسیده است که با عنایت فرزند ایشان فرزاد فرنیا به مؤسّسۀ پژوهشی میراث مکتوب اهدا شده است.

 

«نسخه‌های خطّی اهدایی»

 

الکافی

پدیدآورنده: محمّد بن یعقوب الکلینی (د 329 ق)

متن‌شناسی: متنی عربی در حدیث بر اساس منابع شیعی است که از اقدم متون در این زمینه و از مراجع اصلی حدیث نزد امامیه به شمار می‌آید. نسخه‌های بسیاری از آن بر جای مانده چنانکه در فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران 1594 نسخۀ آن شناسانده شده است (فنخا، ج 25، صص 672-799).

آغاز: الحمد لله المحمود لنعمته المعبود لقدرته المطاع فی سلطانه …

انجام: … عن ابی‌الحسن موسی ع فی الظهور التی یذکر فیها ذکر الله عزّوجلّ قال اغسلها و صلّی الله علی محمّد و آله.

انجامه: تمّ الکتاب العشرة بعون الله و حسن توفیقه.

نسخه‌شناسی: کاتب: بی‌کا؛ تاریخ کتابت: بی‌تا [حدود سدۀ 11 و 12] ق؛ جایگاه کتابت: بی‌جا؛ خطّ متن: نسخ کتابتی؛ خطّ عناوین: همانند متن امّا کشیده‌تر با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 293 گ؛ ابرۀ جلد: چرم سبز و قهوه‌ای با زنجیره و خطوطی که میان اضلاع و قطرها ترسیم شده است؛ آستر جلد: کاغذ ساده با سه خطّ قرمز افقی؛ اندازۀ جلد: 287 * 205 مم؛ اندازۀ نوشته: 180 * 120 مم؛ شمارۀ سطرها: 21 و 23 س.

آرایه‌ها: نسخه فاقد آرایه است.

 

الکافی

پدیدآورنده: محمّد بن یعقوب الکلینی (د 329 ق)

متن‌شناسی: متنی عربی در حدیث بر اساس منابع شیعی است که از اقدم متون در این زمینه و از مراجع اصلی حدیث نزد امامیه به شمار می‌آید. نسخه‌های بسیاری از آن بر جای مانده چنانکه در فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران 1594 نسخۀ آن شناسانده شده است (فنخا، ج 25، صص 672-799).

آغاز: کتاب الطّهارة باب طهور الماء قال ابوجعفر محمّد بن یعقوب الکلینی رحمة الله علیه حدّثنی علی بن ابراهیم …

انجام: یقول الرزق عشرة اجزاء تسعة اجزاء فی التّجارة و واحدة فی غیرها.

انجامه: کمّل کتاب المعیشة من الکافی و الحمد لله وحده و صلواته علی الرِسول النّبی الامّی محمّد و آله اجمعین و قد فرغت من تسویده فی ضحوة یوم الاحد خامس و العشرین من شهر ذیحجّة‌الحرام سنة ثلث و مائة بعد الالف من الهجرة النّبویّة المصطفویّة علی هاجرها الف الف التّحیّة و الثّنیّة و انا العبد الذّلیل ابن مظفّر الدّماوندی اسمعیل عفی عنهما بالنّبیّ و الوصیّ و آلهما.

نسخه‌شناسی: کاتب: اسمعیل بن مظفّر الدّماوندی؛ تاریخ کتابت: 1103 ق؛ جایگاه کتابت: ؛ خطّ متن: نسخ کتابتی؛ خطّ عناوین: همانند متن امّا درشت‌تر با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 244 گ؛ ابرۀ جلد: چرم قهوه‌ای با ترنج و سرترنج‌ها و زنجیره؛ آستر جلد: کاغذ آبی‌رنگ؛ اندازۀ جلد: 298 * 200  مم؛ اندازۀ نوشته: 212 * 124 مم؛ شمارۀ سطرها: 28 س.

آرایه‌ها: نسخه فاقد آرایه است.

 

مرشدالعوام

پدیدآورنده: ابوالقاسم بن محمّدحسن الجیلانی معروف به میرزای قمی (1151-1231 ق)

متن‌شناسی: متنی فارسی در مسائل عبادات (فقه) است که نسخه‌های بسیاری از آن بر جای مانده است. با توجّه به تاریخ کتابت نسخه، در زمان حیات نویسنده انتساخ شده است.

آغاز: الحمد لله ربّ العالمین و الصّلوة و السّلام علی خیر خلقه محمّد و آله اجمعین. امّا بعد: چنین گوید اقلّ عباد الله ابوالقاسم بن حسن الجیلانی که این چند کلمه‌ایست در بیان مسایل عبادات حسب‌الاقتضای جماعتی از برادران دینی مرقوم قلم شکسته‌رقم می‌گردد و او را مسمّی کردیم به مرشدالعوام و مرتّب گردانیدیم به چند کتاب …

انجام: یک درهم خرما بخرد و تصدّق کند تا کفّارۀ اموری باشد که از روی نادانی از او سر زده باشد و عزم کند بر عود.

انجامه: تمت الکتاب [کذا] بعون الملک الوهاب سفر [کذا] سنه 1219.

نسخه‌شناسی: کاتب: بی‌کا؛ تاریخ کتابت: 1219 ق؛ جایگاه کتابت: بی‌جا؛ خطّ متن: نستعلیق شکسته‌آمیز؛ خطّ عناوین: نستعلیق شکسته‌آمیز درشت‌تر از متن با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 192 گ؛ ابرۀ جلد: لاکی مرقش با ترنج و سرترنج‌هایی به شیوۀ میناکاری، با عطف چرمی؛ آستر جلد: کاغذ نخودی‌رنگ؛ اندازۀ جلد: 145*214؛ اندازۀ نوشته: 85*150؛ شمارۀ سطرها: 19.

آرایه: ندارد.

برافزوده‌ها: یک تاریخ تولّد و فوت در پشت نسخه نوشته شده است.

توضیحات: بر لبه‌های ابرۀ جلد، نواری پارچه‌ای پیش از اندودن لاک تعبیه شده است.

 

مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد/ مصباح کبیر

پدیدآورنده: شیخ طوسی (385-460 ق)

متن‌شناسی: متن عربی شیعی بسیار معروفی که از منابع دعایی معتبر امامیّه به شمار می‌آید و نسخه‌های نسبتاً فراوانی از آن موجود است (فنخا، ج 29، صص 806-817).

آغاز: الحمد لله ولی الحمد و مستحقّه و صلّی الله علی خیرته من خلقه محمّد و آله الطّاهرین …

انجام: … الّذی حبّه مصابیح القلوب و هو غالب و اعداؤه مغلوب صلوات الله و سلامه علیه و علیهم اجمعین. و بعد فقد کتبتُ و حرّرتُ کتاب المصباح الّذی عمل السنّة للمتّقین فی المساء و الصّباح.

انجامه: و قد نسخ و حرر و کمل بعنایة الله تعالی و حسن توفیقه فی المشهد الرّضوی علی ساکنه افضل الصّلوة و السّلام و ذلک نهار الخمیس المبارک یوم الثّامن عشر من شهر ربیعاوّل سنة اثنین و ثمانین و تسعمائة هجریّة علی مشرّفها افضل الصّلوة و السّلام. بقلم العبد الفقیر الرّاجی عفو ربّه القدیر … ناصرالدّین الحسینی العاملی … و فضله و مَنّه … سیّدنا محمّد و آله … تسلیماً.

نسخه‌شناسی: کاتب: ؟[1] ناصرالدّین الحسینی العاملی‌[2]؛ تاریخ کتابت: 982 ق؛ جایگاه کتابت: اصفهان؛ خطّ متن: نسخ خوانای نسبتاً خوش؛ خطّ عناوین: ثلث درشت‌تر از متن با جوهر سیاه و سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 342؛ ابرۀ جلد: چرم سیاه با نقوشی که با خطوط موازی بر روی آن ترسیم شده؛ آستر جلد: کاغذ نخودی‌رنگ؛ اندازۀ جلد: 210*330 مم؛ اندازۀ نوشته: 145*272 مم؛ شمارۀ سطرها: 21 س.

آرایه‌ها: دارای یک سرلوح با کنگره بر فرازِ آن؛ سراسر نسخه دارای جدول (از درون: سرخ، سبز، زر تحریردار و یک لاجورد بیرونی) است.

برافزوده‌ها: یک دعا و نیز یک یادداشت به روایت معلی بن خنیس از امام صادق دربارۀ نیروز (نوروز) و یک دعا با تاریخ 983 ق در اصفهان و نیز یک یادداشت بلاغ مقابله و تصحیح، به خطّ کاتب نسخه در برگۀ پس از انجامه نوشته شده است. دارای بلاغ مقابله و تصحیح در کنارۀ انجامه و صفحۀ پس از آن. است

توضیحات: نسخه توسّط کاتب مقابله شده و اختلافات و تصحیحات در حواشی صفحات افزوده شده است.

 

مجموعه

1. بخشی از اشعار محتشم کاشانی

پدیدآورنده: محتشم کاشانی (935-996 ق)

متن‌شناسی: سروده‌های محتشم کاشانی، از منظومات قابل‌توجّه سدۀ دهم در ایران به شمار می‌آید که نسخه‌های بسیاری از آن بر جای مانده (درایتی 1390: ) و چند بار نیز چاپ شده است (محتشم کاشانی 1380).

آغاز [موجود]: … یاران مدد که جذبۀ عشق قوی‌کمند | دیگر به جای پرخطری می‌کشد مرا || تهمت‌کش صلاحم و زین لعبتان مدام | خاطر به لعب عشوه‌گری می‌کشد مرا[3] …

انجام [موجود]: … ساربان بر ناقه می‌بندد به سرعت محملی | چون جرس ز اندیشه در بر می‌طپد نالان‌دلی || محمل‌آرا نیست یکجا گرم با صد آب و تاب | جای دیگر آه سرد و گریۀ بی‌حاصلی …

انجامه: ندارد.

1. التحفة الربیعه (یا روضۀ ریاضی از ریاضی سمرقندی؟)

پدیدآورنده: حسین بن علی (ظ: واعظ کاشفی) با توجّه به عباراتی که در خطبه آمده، نویسنده شیعی‌مذهب است.

متن‌شناسی: اثری به زبان فارسی در 12 باب در آموزش موضوعات مربوط به دانش ترسّل است. عناوین باب‌ها بدینقرار است: 1. باب اوّل : در بیان انکه کتاب از کجا ظهور یافت و واضع این خطوط ششگانه که بود 2. باب دویم: در بیان انکه انشا چیست و منشی کیست و او را چگونه می‌باید زیست 3. باب سیوم: در آیین منشیان 4. باب چهارم: در شرایط و آداب منشی 5. باب پنجم: در بیان ماه‌های دوازده‌گانه و در بیان معرفت وضع ان 6. باب ششم در بیان …[4] 7. باب هفتم: در بیان دعاها درخور هر کس بهم 8. باب هشتم: در بیان مراتب القاب هر کس 9. … [5] 10. باب دهم: در بیان چیزی چند مختلف 11 و 12. باب یازدهم و دوازدهم: در بیان نموداری چند از حساب.

• [موجود]: … درین معنی فرموده الخطّ عند الفقیر مال و عند الغنی جمال و عند الکبار کمال … بنابراین، مرتّبِ این رساله و مرکّبِ این مقالت تراب اقدام خدّام اهل قرآن حسین بن علی اظلّه الله فی ظلّ الغفران بر حسب التماس بعضی از اولاد … مقدّمه در انشا مجموعه گرداند  … و چون ایّامِ ربیع بود که پایۀ سریر همگنان رفیع باذن؟ نام این رسایل و اسمِ این وسایل از فالِ بی‌قیل و قال التّحفة الربیعه آمد و الالقاب تنزل من السّماء
• [موجود]: … القصّه چندین و قرار آنست که این زمان چندین بدهد و باقی در عرض مدّت اجاره جواب گوید …
• : ندارد.

1. کحّالی منظوم

پدیدآورنده: ناشناخته.

متن‌شناسی: اثری به زبان فارسی در آموزش چشم‌پزشکی است.

• [موجود]: … هر مزاجات که آن گرم و تر است | باز خشکی و ز گرمی خبر است || جزو هم لایق آن طبع دهی | نه که اجزای مخالف بدهی  
• [موجود]: … باز نوعی که بظل می‌خوانند | ز بخارات طبیعی دانند || سایه انداخت بخارات برو | نکند تیز کند نور درو …
• : ندارد.

نسخه‌شناسی: کاتب: بی‌کا؛ تاریخ کتابت: بی‌تا [حدود سدۀ 13 ق]؛ جایگاه کتابت: بی‌جا؛ خطّ متن: نستعلیق و نسخ به قلم اشخاص مختلف؛ خطّ عناوین: نسخ درشت‌تر از متن [اثر دوم]؛ تعداد برگ‌ها: 199 گ؛ ابرۀ جلد: چرم قهوه‌ای تیره [دفّۀ آغاز نسخه افتاده]؛ آستر جلد: کاغذ ساده؛ اندازۀ جلد: 200 * 115 مم؛ اندازۀ نوشته: 145 * 70 [اثر اوّل] و 145 * 75 [اثر دوم] و 135 * 75 [اثر سوم]؛ شمارۀ سطرها: مختلف.

آرایه‌ها: ندارد.

 

ترجمۀ فارسی توحید صدوق (+ مناقب ائمّه)

پدیدآورنده: ناشناخته.

متن‌شناسی: بخش اوّل نسخه در ترجمۀ التّوحید شیخ صدوق است و دنبالۀ آن به مناقب ائمّه و بویژه امام علی ع اختصاص یافته است.

آغاز [موجود]: … و اولاده روایة کند جابر بن یزید الجعفی از ابوجعفر محمّد بن علی الباقر از پدرش از جدّش علیه السّلم که گفت امیرالمؤمنین علی علیه السّلم از خطبه پس از وفات پیغمبر به هفت روز …

انجام [موجود]: … و من مصدّقک علی هذا. یعنی به این سخن که می‌گویی، که تو را تصدیق می‌کند …

انجامه: ندارد.

نسخه‌شناسی: کاتب: ؛ تاریخ کتابت: بی‌تا؛ جایگاه کتابت: ؛ خطّ متن: نسخ نسبتاً خوش خوانا؛ خطّ عناوین: نسخ درشت‌تر از متن با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 294 گ؛ ابرۀ جلد: چرم قهوه‌ای ضربی با نقوش ترنج و سرترنج؛ آستر جلد: کاغذ سادۀ شکلاتی‌رنگ؛ اندازۀ جلد: 279 * 155 مم؛ اندازۀ نوشته: 203 * 73 مم؛ شمارۀ سطرها: 17 س.

آرایه: ندارد. شناسایی متن، نیازمند جستجوی بیش‌تر است.

 

حلیةالمتّقین

پدیدآورنده: محمّدباقر بن محمّدتقی مجلسی (1037-1110 ق)

متن‌شناسی: کتاب فارسی معروفی در آداب و اخلاق دینی است که نسخه‌های نسبتاً فراوانی از آن بر جای مانده و چند بار چاپ و به زبان‌های دیگر ترجمه شده است (درایتی 1390: 13/422-436).

آغاز [موجود]: من الوجدة و اشکرک عند تمام النّعمة یا وهّاب یا عظیم یا معظّم ثمّ اعطنی فی کلّ عافیة شکراً حتّی یبلغنی … و در حدیث حسن دیگر فرمود که برای طلب فرزند در سجده این دو آیة را بخواند …

انجام: و دوراندیش‌ترین مردم کسی است که خشم خود را بیشتر فروخورد و شایسته‌ترین مردم کسی است که مردم از او منتفع شوند. به اینجا ختم کردیم این رساله را.

انجامه: قد وقع الفراغ من تحریر هذه النّسخة الشّریفة المسمّی بحلیةالمتّقین فی یوم الاثنین الثامن شهر محرّم‌الحرام سنة سبع و عشرون و مائة بعد الالف من الهجرة النوبة [کذا] المصطفویة سنه 1127. هرکه خواند دعا طمع دارم | زانکه من بنده گنه‌کارم || گره به هم برزده بینی خط من عیب مکن | که مرا محنت ایّام به هم برزده است.

نسخه‌شناسی: کاتب: ؛ تاریخ کتابت: 1127 ق؛ جایگاه کتابت: بی‌جا؛ خطّ متن: نسخ کتابتی خوانا؛ خطّ عناوین: همانند متن با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 169 گ؛ ابرۀ جلد: چرم قهوه‌ای [فقط دفّۀ پایان نسخه موجود است]؛ آستر جلد: پارچۀ آبی سیر؛ اندازۀ جلد: 245 * 184؛ اندازۀ نوشته: 101 * 164؛ شمارۀ سطرها: 21 س.

آرایه‌ها: ندارد.

 

شرح قطر النّدی و بل الصّدی

پدیدآورنده: جمال‌الدّین عبدالله بن یوسف ابن‌هشام (708-761 ق)

متن‌شناسی: اثر معروفی در نحو عربی که از متون آموزش عربیّت در حوزه‌های علمیه بوده است. ابن هشام این شرح را بر اثر دیگرش قطر النّدی و بل الصّدی نگاشته است. نسخه‌های فراوانی از این اثر بر جای مانده است (درایتی 1390: 20/433-451). نسخۀ حاضر از آغاز افتادگی دارد (آغاز متن در متن چاپی: ابن‌هشام 1425: 30).

آغاز [موجود]: لزوم الکسر و کذلک حذام و امس فی لغة الحجازیّین و کاحد عشر و اخواته فی لزوم الفتح …

انجام: و ان یکفینا شرّ الحسّاد و ان لا یفضحنا[6] یوم التّناد و اکرمه [کذا] لنع الکریم جواد رؤف الرحیم الوهاب.

انجامه: و الحمد لله و مده [ظ: وحده] صلونه علی نبینا محمد و اله و صحبنه و سلم تسلیما تمت الکتاب سنه 1245.

نسخه‌شناسی: کاتب: بی‌کا؛ تاریخ کتابت: بی‌تا [حدود سدۀ 12 ق، تاریخ نونویس:  1245]؛ جایگاه کتابت: بی‌جا؛ خطّ متن: نسخ کتابتی خوانا؛ خطّ عناوین: همانند متن و در نشانه‌های جداکنندۀ شرح و نص (ش، ص) درشت‌تر از متن و با جوهر سرخ؛ تعداد برگ‌ها: 146 گ؛ ابرۀ جلد: چرم قهوه‌ای [فقط دفّۀ پایان نسخه موجود است]؛ آستر جلد: کاغذ آبی‌رنگ؛ اندازۀ جلد: 185 * 129 مم؛ اندازۀ نوشته: 120 * 84 مم؛ شمارۀ سطرها: 12 س.

توضیحات: برگ پایانی نسخه نونویس است. این بخش نونویس، بر خلاف متن نسخه پر از غلط است.

 

چاپ‌های سنگی اهدایی

1. احتجاج، طبرسی، به اهتمام آقا محمّدحسین بن رمضانعلی تاجر کاشانی، دارالطّباعۀ مشهدی محمّدتقی، به خطّ نسخ محمّدتقی بن محمّدحسن الجرفاذقانی، 1302 ق.

2. خمسۀ نظامی، نظامی گنجوی، به فرمایش آقا محمّدصادق صاحب بن آقا میرزای صرّاف شیرازی، به خطّ محمّدعلی الحسینی الشّیرازی، بمبئی، مطبع فضل‌الدّین کهمکر، 1265 ق.

3. کشکول، بهاءالدّین العاملی، تصحیح شیخ غلامحسین الشّیرازی از روی چاپ نجم‌الملک ، به اهتمام آقا میرزا ابراهیم صاحب تاجر شیرازی، به خطّ میرزا عبدالکریم بن آقا محمّد الاصطهباناتی الاصل الشّیرازی المسکن، بمبئی، 1309 ق.

4. مثنوی معنوی، جلال‌الدّین بلخی، [از پایان افتادگی دارد و مشخّصات چاپ معلوم نیست].