وقتی کتاب حقوق ملل ترجمه میرزا محبعلی‌خان را با مقدمۀ استاد موحد منتشر کردیم، دانستیم که ناظم‌الملک برای دفاع از حقانیت وطن، زبان ترکی عثمانی را به حدی خوب فراگرفته که متن ترکی را به فارسی ترجمه می‌کند. وقتی دکتر نصرالله صالحی کتاب ملاحظات و محاکمات چاپ طهوری را مرحمت کرد، دیدم عجب دانشمند تاریخدانی است این غیورمرد آذربایجانی! دکتر صالحی گفت اسناد بسیاری از او در وزارت‌خارجه است. از جمله کتاب روزنامۀ مأموریت اسلامبول و مأموریت قطور و …، بلافاصله عقد قرارداد کردم و عهد نمودیم با یاری دکتر صالحی این شخصیت بزرگ را به مردم آذربایجان و حوزۀ دیپلماسی کشور بشناسانیم. پیش‌همایشی در مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار کردیم و حال موفق شده‌ایم آن را به همایشی ملی تبدیل کنیم. فرخوان دادیم و قریب ۳۰ مقاله گرفتیم. دو کتاب مأموریت اسلامبول و مأموریت قطور راهی چاپخانه شد و مقدمات نشر مجموعه مقالات هم فراهم گردید. به همت یاران و دست‌اندرکاران استان و رئیس محترم دانشگاه تبریز و استانداری معظم، این همایش در روز چهارشنبه در دانشگاه برگزار و حدود ۲۵ سخنرانی و مقاله ارائه خواهد شد، کاری سترگ و پرمشقت که دوسالی است درگیر آنیم. معرفی این شخصیت امری بود بسیار مهم و ضروری. در این همایش ابعاد شخصیتی ناظم‌الملک مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و دربارۀ خدمات و زحمات و فداکاری‌‌ها و جانفشانی‌های او در استراد بیش از پنجاه کیلومتر از خاک وطن، داد سخن داده خواهد شد. سعی می‌شود از او که روحش ناظر و شاهد است، به نیکی یاد شود و به عنوان الگویی برای دیپلماسی کشور معرفی گردد. امیدواریم در مرند هم پنجشنبه این بزرگداشت بخوبی انجام شود تا نسل امروز با یکی از خدمتگذاران کشور بیشتر آشنا شوند.
اکبر ایرانی
مدیرعامل مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب