میراث مکتوب- درست یک قرن و بیست و چهار سال از تولد سعید نفیسی می‌گذرد. ادیبی که به گفته عبدالحسین زرین‌کوب، شخصیتی بود، چند بعدی: مورخ، محقق، ادیب، منتقد، نویسنده، مترجم، زبانشناس و روزنامه‌نگار. عده‌ای از صاحب‌نظران او را معمار نثر جدید معاصر ایران نامیده‌اند؛ که البته این لقب به سبب تبحر و چیرگی ناشی از احاطه کامل وی به زبان‌های یونانی، لاتین، فرانسه، روسی، اردو، پشتو، عربی و فارسی به او اطلاق شده است. کار نفیسی در تصحیح متون کلاسیک، رویدادی بکر و به‌جا در تاریخ ادبیات فارسی است، تا جایی که بزرگترین خدمت او به زبان و ادب و فرهنگ فارسی را تصحیح و تنقیح متون قدیمی می‌دانند که از گوشه‌های کتابخانه‌های جهان بیرون کشیده، روی آن‌ها با جدیت تمام کار کرده و به صورت کتاب عرضه کرده است.
مهدی ماحوزی، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگویی درباره سعید نفیسی گفت: این استاد برجسته که خود از خاندانی ادیب، مورخ و لغت‌شناس ایران معاصر است؛ با آثار ادبی، تاریخی و فرهنگی خویش توانسته جایگاهی ارزشمند در فضای علمی و فرهنگی دوران معاصر ایران احراز کند. سعید نفیسی در سال ۱۲۷۴ در تهران پا به عرصه هستی گذاشت و در سال ۱۳۴۵ شمسی در همین شهر درگذشت. او پس از پایان تحصیلات متوسطه، به سوئیس و فرانسه رفت و پس از بازگشت به تهران، به تدریس زبان فرانسه در دبیرستان‌های تهران پرداخت. بعد از تأسیس دانشگاه تهران، نفیسی به این دانشگاه انتقال یافت و به عنوان استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات فارسی به تدریس متون ادبی همت گماشت.
وی اضافه کرد: عمده آثار استاد نفیسی در زمینه‌های تصنیف، ترجمه، تصحیح متون، تحقیق در ادبیات و تاریخ ایران و تألیف فرهنگ‌ها هستند، که از این طریق توانسته آثاری ارجمند به جامعه ایران تقدیم کند. مهم‌ترین کار مرحوم نفیسی، نخست انتشار مقاله‌های بسیار در روزنامه «شفق سرخ» به مدیریت علی دشتی است، که این نشریه از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۱۳ شمسی انتشار می‌یافت و از مقوله‌های بسیار ارجمند در این روزنامه بسیار مشهور ایران، مقاله‌های استاد نفیسی بوده است.
نفیسی از پرتألیف‌ترین استادان دانشگاه تهران
ماحوزی ضمن بیان اینکه نفیسی یکی از پرتألیف‌ترین استادان دانشگاه تهران در زمینه زبان و ادبیات فارسی است؛ درباره تألیفات و آثار نفیسی گفت: استاد نفیسی «آتش‌های نهفته»، «آخرین یادگار نادرشاه» که به صورت نمایشنامه است و «ماه نخشب» را که به صورت مجموعه داستان است، در زمینه تصنیف ارائه کرده و در زمینه ترجمه، «ایلیاد و ادیسه» هومر را که از آثار برجسته ادبیات اروپا است، ترجمه کرده است. در مورد تصحیح متون هم «تاریخ مسعودی»، مشهور به «تاریخ بیهقی» در سه جلد، تصحیح «دیوان انوری» و تصحیح «رباعیات باباافضل کاشانی» را در کارنامه خود دارد. در زمینه تحقیق در ادبیات و تاریخ ایران هم، «احوال و اشعار رودکی» در سه جلد، «آثار گمشده ابوالفضل بیهقی»، «جست‌وجو در احوال و آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری»، «زندگانی، روزگار و اندیشه ابوعلی‌سینا»، «تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی» در دو جلد، «تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان» و «تاریخ تمدن ایران ساسانی» را هم نوشته است. آخرین کار نفیسی هم تألیف «فرهنگ فرانسه» در دو جلد بوده، که می‌توان گفت این اثر آخرین تلاش استاد بوده است.
او ادامه داد: سعید نفیسی در شعر و داستان هم دستی بر آتش داشته، منتها نه به قصد انشا، یعنی خلق آثار و اشعار ادبی؛ بلکه گاهی به مناسبت‌هایی شعرهایی از او منتشر می‌شده، که نمونه‌های آن هم موجود است. اما این شعرها به گونه‌ای نیست که ایشان به عنوان شاعر تلقی شود؛ یعنی معمولا هر ادیبی عواطف و احساسات خود را به شکلی منتشر می‌کند، که اشعار نفیسی هم در این دسته آثار است؛ و البته خودش هم هیچ توقعی در این زمینه نداشت.
نویسنده کتاب «گزارش نویسی و آیین نگارش» درباره فروش کتاب‌های کتابخانه شخصی نفیسی در سال‌های پایانی عمر این مصحح و محقق، گفت: تا آنجا که بنده در خاطر دارم، این کتابخانه به دانشگاه تهران اهدا شده بود. البته دقیق به یاد ندارم اما آن موقع که خود من در دانشگاه تهران تدریس می‌کردم، چنین زمزمه‌ای بود؛ اما واقعیت ماجرا را باید تحقیق کرد.
ادبیات و تاریخ؛ دو وجه برجسته سعید نفیسی
استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، ضمن اشاره به ابعاد و وجوه مختلف شخصیت علمی، ادبی و فرهنگی سعید نفیسی، گفت: از میان همه این وجوه، نفیسی بیشتر در زمینه ادبیات و تاریخ زبانزد و سرآمد است. البته چون تحصیلات ایشان در سوئیس و فرانسه بوده، طبیعی است که ترجمه‌های او هم بسیار مورد توجه است.
ماحوزی ضمن تأکید بر کار مهم نفیسی در زمینه تصحیح متون کلاسیک و تأثیر و کمک او به پیشرفت این کار، عنوان کرد: مهم‌ترین کار نفیسی در زمینه تصحیح متون، تصحیح «تاریخ مسعودی» یا همان «تاریخ بیهقی» است، که قبل از آن کسی این کار را انجام نداده بود و بعدها فیاض و دیگران روی آن کار کردند. ایشان همچنین تصحیح «دیوان انوری» را، که دیوانی بسیار سنگین و دشوار است، انجام داده است. تصحیح «رباعیات باباافضل کاشانی»، از دیگر کارهای او است، که در ادبیات ایران بسیار مهم است. تحقیقات او درباره رودکی و احوال و آثار او هم بسیار مهم و کارآمد است. ایشان همچنین نقشی هم در «لغت‌نامه دهخدا» داشته و با مرحوم دهخدا همکاری کرده است.
وی در ادامه افزود: تصحیحات او با اینکه جزو اولین کارهای علمی در این زمینه است، اما به لحاظ کیفی صددرصد قابل استناد است. البته بعدها مورخان ایرانی مثل عبدالحسین زرین‌کوب در تاریخ قبل و بعد از اسلام کار کرده و نکته‌های جدیدی اضافه کرده‌اند، اما «الفضل للمتقدم»، یعنی همیشه فضل برای کسانی است، که آغازگر این کارها بوده‌اند. در حال حاضر هم شفیعی کدکنی ادامه‌رو همان راهی است که نفیسی رفته بود. قبل از او هم زرین‌کوب و مرحوم عباس زریاب خویی که مورخ قابل احترامی است و از جهاتی از سعید نفیسی هم سرتر است، در همین مسیر گام برداشته‌اند.
ماحوزی به عنوان نکته پایانی گفت: توصیه من این است که قدر این استادان و مفاخر پیشین را باید دانست. جوان‌های ما باید با زحمات و کوشش‌های مفید این افراد آشنا شوند و خودشان استاد نفیسی دیگری شوند. این بزرگان را باید گرامی داشت. یکی از ابعاد فرهنگ مملکت ما، بزرگداشت این نوع آدم‌های تأثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ما است.
منبع: خبرگزاری ایبنا