میراث مکتوب- «منتخب مقالات دکتر محمود مدبری» عنوان کتابی است که از سوی دکتر نجمه حسینی سروری و دکتر علی جهانشاهی افشار از اعضای هیئت علمی دانشگاه باهنر کرمان گردآوری و منتشر شده است. دکتر محمود مدبری استاد تمام رشتۀ ادبیات فارسی دانشگاه باهنر کرمان است.
گردآوردندگان این اثر در مقدمه کتاب حاضر با اشاره به منتخب مقالات محمود مدبری نوشته‌اند: «این اثر منتخبی از بیش از ۱۵۰۰ صفحه از مقالات استاد مدبری است که کار بازیابی و نوشتن دوباره و تنظیم آنها از آذرماه ۱۳۹۷ آغاز شد و در فروردین ماه ۱۳۹۸ به مرحله چاپ و انتشار رسید. بسیار مشتاق بودیم که تمام نوشته‌های استاد را در مجموعه‌ای گردآوری کنیم و در اختیار دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان به ادبیات فارسی قرار دهیم اما فرصت اندک و موانع بسیار موجود در راه چاپ و نشر، سرانجام باعث شد که به انتخاب تعدادی از نوشته‌های ایشان اکتفا کنیم؛ به این امید که فرصت‌های دیگری دست دهد برای انتشار تمام نوشته‌های ارزشمند استاد که حاصل سال‌های سال پژوهش و ژرف‌نگری ایشان در ادبیات گران‌بهای این مرز و بوم است».
حسینی سروری و جهانشاهی افشار با اشاره به تلاش خود برای بازنمایی سال‌ها فعالیت علمی و زمینه‌های اصلی پژوهش دکتر محمود مدبری نوشته‌اند: «به پاس سال‌ها حضور ایشان در دانشگاه شهید باهنر کرمان، گوشه چشمی به پژوهش‌های ایشان در باب ادبیات کرمان داشته‌ایم و بازنشر مقاله‌هایی که در دسترس علاقه‌مندان هستند نیز مد‌نظر بوده است».
گردآورندگان «منتخب مقالات دکتر محمود مدبری» ۲۶ مقاله از این استاد ادبیات فارسی را در این کتاب گنجانده و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده‌اند. «بهرام گور و رباط زبیده در سفرنامه ناصرخسرو»، «البرز، دریا، زوال»، «کوه‌های ایران»، «۱۲۰ سال»، «کتاب‌شناسی خواجه»، «زواره» از جمله مقالات این اثر میباشد.
«آن دم که به یک خنده دهم جان» عنوان یکی از مقالاتی است که در اختیار خوانندگان قرار دارد. مدبری در این مقاله به شعر و ادبیات و تحلیل یک بیت از حافظ، یعنی «آن دم که به یک خنده دهم جان چو صراحی / مستان تو خواهم که گزارند نمازم» پرداخته است.
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: «برای مطالعه بر روی این بیت، باید آن را به لایه‌های معنایی و تصویری و عوامل مخصوص هر یک تقسیم و تجزیه کرد تا دقت بیشتر به عمل آید. دو صحنۀ مختلف در وهله نخست از این بیت به نظر می‌رسد: ابتدا با آوردن واژه‌های «خنده، صراحی، مستان» صحنۀ میکده و خرابات تصور می‌گردد که یکی از مهم‌ترین عوالم مورد استفاده حافظ در غزل است و بیشترین مضامین را با آن آفریده است. منظرۀ دوم بیت، لحظۀ مردن انسان و ادای نماز میّت بر آن است که از سنن اجتماعی مذهبی اسلام به‌شمار می‌رود. تقابل این ضد و نقیض (پارادوکس)، از عوامل شاهکار آفرینی حافظ است. شاید هیچ غزلی از حافظ خالی از این صنعت نباشد که در طول تاریخ، همگان را به تعابیر متضاد یکدیگر و گاه، دشمنی باهم کشانده است».
از منظر مدبری، در این بیت دو تصویر از ضدین مشاهده می‌شود: یکی خنده و شادمانی با مرگ و عزا، دیگری مستی و میخوارگی با نمازگزاردن که از غلط افکنی‌های حافظ است.
در بخش دیگری از این مقاله آمده است: «نکته شگفت‌آوری که در این بیت نهفته است و حافظ در خصلت آزادی شعر خود و شاید ناخودآگاه به ما می‌دهد، تناسب آوایی با یکی از معانی و عوالم بیت، یعنی مرگ و عزاداری و نماز میّت است. در نماز میّت، ایستاده نماز می‌خوانند و معمولاً گروهی است و به جماعت و نیز در نماز میّت چهار تکبیر زده می‌شود. در این بیت چهار افاعیل عروضی در هر مصراع و چهار واکه پسین باز که در نمایش خط، الفِ ایستاده است، پیوند صحنه‌ای خاصّی با نماز میّت دارد؛ مضاف بر آنکه ریتم «دَم دَدَدَم، که از هجاهای دوم تا یکی به هجای آخر، سه بار تکرار می‌گردد و در مجموع بیت شش بار، طنین صدای نقاره زدن را در گوش می‌افکند که صوتی محزون دارد و در قدیم، برای خبر مرگ‌های مهم و نیز اوقات اذان، پیش از تکبیر نماز به صدا در می‌آمده است».
علاقه‌مندان و دانشجویان ادبیات فارسی در ادامۀ «منتخب مقالات دکتر محمود مدبری» می‌توانند مقالاتی مانند «ساقینامۀ غالب دهلوی»، «سهراب را باید کشت»، «کیمیا»، «سلسله نسب اسفندیار و آورند شاه»، «تاریخچۀ ساقی‌نامه سرایی»، «معرفی قرآن مترجم و کهن ماهان» را از نظر بگذرانند.
«طالع پسران فریدون به دو روایت»، «طالع بهرام گور به روایت نظامی گنجوی»، «اختر شیر و طالع اسکندر از پلوتارک تا منوچهر خان حکیم» و «سه آبشخور حکمت کهن در حکمت‌نامه حکیم طوس» از جمله دیگر مقالاتی است که در این کتاب منتشر شده است.
دکتر محمود مدبّری در پانزدهم شهریور سال ۱۳۳۵ در تهران به دنیا آمد. مدبّری دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی گرایش ادب حماسی، فرهنگ‌نویسی، تصحیح متون و تاریخ ادبیات از دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۵ میباشد.
«دیوان عماد فقیه کرمانی»، «ترجمۀ قرآن ماهان»، «حملهٔ حیدری»، «رباعیّات عبدالرّحمان جامی»، «سرمهٔ سلیمانی»، «شاعران بی‌دیوان؛ شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان در قرن‌های ۵ /۴ /۳ هجری قمری» و «غازان‌نامهٔ منظوم» از جمله آثار دکتر محمود مدبری است.
«منتخب مقالات دکتر محمود مدبری» با شمارگان هزار نسخه به قیمت ۴۵ هزار تومان از سوی انتشارات یادگاران همایون در کرمان منتشر شده است.
مریم مرادخانی