میراث مکتوب – مسئلۀ تدوین و چگونگی گردآوری مطالب برای نگارش کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة نوشتۀ مرحوم آقابزرگ طهرانی، از مسائلی است که توجه به آن می تواند برای تکمیل مطالب آن کمک فراوانی کند.
دربارۀ شیوه و چگونگی تنظیم کتاب الذریعه متأسفانه اطلاعات چندانی در دست نیست اما ظاهراً بنای کار آقابزرگ در نگارش الذریعه به این شکل بوده باشد: ابتدا استخراج نام های کتابها ذکرشده برای افراد از کتابهای شرح حال نگاری و کتابشناسی های چون کشف الحجب، سپس مراجعه به فهرست نسخه های خطی منتشر شده و سرانجام مراجعۀ حضوری به کتابخانه های مختلف و فهرست کردن اطلاعات نسخه های آنها. در خصوص مورد اخیر بنای آقابزرگ فهرست نگاری به شیوۀ متداول نبوده و ایشان تنها برای تدوین الذریعه و طبقات که باید فکر نگارش آن اندکی پس از مراحل اولیۀ تألیف الذریعه به ذهن ایشان خطور کرده باشد، بوده است. همین شیوه و البته محدودیت هایی که داشته و دشواری های ایشان در برخورد با نسخه های خطی مختلف که گاه فاقد نام یا نام نویسنده بوده اند، مشکلاتی برای ایشان به وجود آورده که در کتاب الذریعه نیز به همان شکل منعکس شده است.
نمونه هایی از این موارد در ادامه آمده است.
برای مطالعۀ متن کامل این مقاله به قلم محمدکاظم رحمتی که در شمارۀ 79 – 80 میراث شهاب منتشر شده است اینجا کلیک کنید.