میراث مکتوب – کتاب حاضر دربرگیرندۀ گزیده مقالاتی است که در خلال سالیان و در حاشیۀ تدریس و تحقیق دانشگاهی به زبان انگلیسی نوشته شده اند و در خاستگاه و موقعیت نگارش آنها مورد به مورد متفاوت بوده است، اما مقولۀ حاکم بر زندگی حرفه ای نویسندۀ آنها حرکت متون مشخص ادب فارسی است در راستای زمان که گاه از زاویۀ انگاره های ذهنی و مفروضات اجتماعی شاعران و نویسندگان فارسی زبان و گاه از دیدگاه سیر و سلوک متن در زمینه های اجتماعی گوناگون و برداشت های فارسی زبانان عصرها و نسل های پی در پی نگریسته شده است. آنچه در پس پشت آن انگاره ها و برداشت ها می توان دید، این نظر است که ادب هزار و صد سالۀ زبان فارسی نقشی یگانه در شکل دادن به زندگی اجتماعی فارسی زبانان در ادوار پی در پی و به ویژه ایرانیان در دو قرن اخیر ایفا کرده است.
به دیگر سخن ادبیات به ساختاری بدل شد که در محدودۀ آن بیان معضلات اجتماعی و اندیشیدن به راه حل هایی در هر مورد در قلب وظایفی جای می گر که شاعر یا نویسنده در کار نوشتن بر دوش خود می گذاشت و خواننده در کار خواندن و تأویل و تعبیر و تفسیر می گوشید به آن دست یابد و به آن بیاندیشد.
از این نقش نمادین دست کم دو پیامد عمدۀ دیگر مجال ظهور و بروز یافتف نخست آنکه نفس نوشتن از نویسنده نوعی تیپ اجتماعی ساخت که مفهوم آن نزدیک به آن چیزی بود که امروز – یعنی در دومین دهۀ قرن بیست و یکم با کلمۀ «کنشگر» بیان می شود، یعنی معادلی برای کلمۀ activist.
میراث مکتوب ادب فارسی، در شکل و محتوای آثار کلاسیک تبار آن گونه «کنشگری» یا «فعالیت» را در برمی گیرد که در آن اجتماعیت به معنای اندیشه ورزی و معناجویی هستی کلی آدمی است، ولی در شکل و محتوای ادبیات جدید آن کنشگری و فعالیت را عمدتاً به بروزات اندیشۀ سیاسی گره می زند و اجتماعیت را به گونه از «آگاهی» تعهد یا اکرام سیاسی اطلاق می کند.
آثاری که شالوده های ادب فارسی را تشکیل می دهد، خواه آثار باقیه از تمدن ایرانی پیش از اسلام باشد خواه قرآن، حدیث و نقل و روایت و حکمت و اخلاقی که می توان آنها را در عوالم مقال اسلامی و ملهم از آن آئین تبیین کردهمۀ ادبیات را بیان نمادین پدیده های اجتماعی انگاشته اند و نویسندگان را کنشگران سعادت.
مقالات این کتاب به ترتیب پیدایش فرایندهای تاریخی، روندهای اجتماعی و متون ادبی که در آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته از قدیم تا جدید و معاصر مرتب شده اند.
فهرست مقالات کتاب به شرح زیر است:
نژاد، مذهب، زبان تأملی در سه انگارۀ قومیت در ایران
مرغان جان و جهان: سیمای سیمرغ در شاهنامه و منطق الطیر
ادب، اخلاق، اندرز: دربارۀ سه مفهوم در فرهنگ ایران
پشت رنگ های خزان: زبان شعر فارسی در هند
یاوه سرایان، هزره درایان و شاعران تحلیلی از سیر پیدایش مقال تجدد در شعر فارسی
ادوراد براون و مسئلۀ اعتبار تاریخی
پروین اعتصامی، شاعری نوآور
مطبوعات ایران در برابر سانسور از 1332 تا 1357
یک تجریش است و همین آقا: تحلیلی از «کید الخائنین» اثر سیمین دانشور
از درشتی جنگ تا ناشکیبایی جان: چشم در چشم «مردی که شلوار تا خورده دارد»
مکان تاکاپو، مکان تکامل تحلیلی از دل فولاد منیرو روانی پور
نگاهی بر موفق ترین رمان ایران در دهۀ 1370 ش
احمد شاملو، شاعری ماندگار
ایکار و پرومته: یادی از احمد شاملو و فریدون مشیری
نقد ادبی در ایران معاصر: فرضیه ها، فضاها و فرآورده ها
زادگاه زاینده در رؤیای مسافر کوچیده از وطن (تحلیلی از سه اثر شاهرخ مسکوب در غربت)
سیمین، تمثالگر روزگار ما
گفتار دربارۀ بعضی مستفرنگان و فرنگان
آموزگاران ما (آموخته ها و نیاموخته های ما: در پاسخ استاد محمدجعفر محجوب)
نمایه
کریمی حکاک، احمد، بود و نمود سخن: متن ادبی، بافتار اجتماعی و تاریخ ادبیات (گزیده مقاله های ادبی)، تهران، نامک، 640 صفحه، شمارگان: 660 نسخه، قطع: رقعی، بها: 330000 ریال، 1394.