میراث مکتوب- مجلۀ Manuscripta Orientalia (مجلۀ بین‌المللی پژوهش‌های نسخ خطی شرقی) که در این مختصر به معرفی آن خواهیم پرداخت از جمله مجلاتی است که علیرغم عمر کوتاه خود به واسطه شهرت و سابقه طولانی مؤسسۀ انتشاردهنده و مجموعۀ نسخ خطی شرقی که در اختیار این مؤسسه است، میبایست از مجلات پربار و ارزشمند جهانی در حوزه پژوهش‌های نسخ خطی به شمار آید.
این مجله توسط مؤسسۀ مطالعات شرق‌شناسی سن پترزبورگ وابسته به آکادمی علوم روسیه و به ابتکار جمعی از شرق‌شناسان این مؤسسه و سه نهاد: موزۀ بزرگ مردم‌شناسی و مردم‌نگاری پیتر؛ فرهنگستان علوم روسیه؛ و موزه آرمیتاژ منتشر می‌شود. مؤسسۀ مطالعات شرق‌شناسی سن پترزبورگ یکی از قدیمیترین مراکز شرق‌شناسی در روسیه است و جایگاهی ویژه در مطالعات شرق‌شناسی این کشور دارد. عمر و سابقه این موسسه یکی از دلایل شهرت آن است. این مؤسسه پیشینه و عمر و قدمتی قریب به دو قرن دارد. تاریخ آن به سال 1818 م. و به زمانی بازمیگردد که موزۀ آسیای (Asiatic Museum) آکادمی سلطنتی علوم روسیه تأسیس شد. بعلاوه، این مؤسسه مجموعهای قابل توجه از نسخ خطی شرقی، بالغ بر 85 هزار نسخه خطی به بیش از 60 زبان زنده – و بعضا زبان‌های مرده – متعلق به دوران باستان و سدههای میانه را در اختیار دارد که در سرتاسر روسیه بینظیر است و در سطح جهانی نیز این مجموعه را میتوان با مجموعههای بزرگ جهان نظیر مجموعه نسخ خطی موجود در موزۀ بریتانیا و کتابخانۀ ملی فرانسه مقایسه نمود. برخی از نسخه‌های موجود در این مؤسسه شامل نسخ خطی اسلامی و ایرانی نفیس و کمتر شناخته شده است.
شمارۀ نخست مجله Manuscripta Orientalia در ژولای سال 1995 م. انتشار یافته است. رییس مؤسسه و سردبیر وقت این مجله یوری ای. پتروسیان (Yuri A. Petrosyan)، در سرمقالۀ شمارۀ نخست این مجله ضمن برشمردن نکاتی در مورد اهمیت نسخ خطی در تمدن بشری، هدف از انتشار آن را درج مقالات علمی و پژوهشی ـ موردی یا تطبیقی – در حوزۀ متنشناسی، خطشناسی کهن، و نسخهشناسی نسخ خطی شرقی و همچنین درج مقالات فلسفی، تاریخی، و فرهنگی ـ به شرط ارتباط آنها با نسخ شرقی- ذکر کرده است. در عین حال بنا به گفته وی، این مجله جز این موضوعات، مباحث دیگر نظیر فهرست‌نگاری، و مرمت و نگهداری نسخ خطی را نیز ـ به دلیل اهمیتشان در حفظ و بقای نسخ ـ در دستور کار خود قرار داده است.
از دیگر موضوعاتی که مورد توجه مجله قرار دارد استفاده و کاربردهای تازهای است که از رایانه در این حوزه صورت می‌گیرد. به عبارتی انتشار اخبار و مقالات مرتبط با استفاده از تکنولوژی اطلاعات در حوزه نسخ خطی از دیگر موضوعات مورد توجه مجله است. استفاده از تکنولوژی اطلاعات، تحولات فراوانی در این حوزه به وجود آورده است؛ به ویژه در زمینه ذخیره‌سازی، بازیابی و اشاعه اطلاعات نسخ خطی.
پس از یوری ای. پتروسیان؛ از سال 2000 میلادی تا زمان نگارش این مختصر (2020م.)، دکتر افیم رضوان سردبیری این مجله را عهده دار شده است. دکتر افیم رضوان، اسلام‌شناس معروف روسی، در سطح جهان شناخته شده است. وی متخصص علوم قرآنی و عرب‌شناسی است. در سال‌های اخیر نیز قرآن را به زبان روسی ترجمه و منتشر ساخته است. بیش از یکصد اثر او به زبان‌های مختلف از جمله فارسی، عربی، فرانسوی، و آلمانی ترجمه شده است.
بنا بر سنت جاری این مجله، هر شماره مشتمل است بر مقالات تحقیقی دربارۀ نسخ خطی شرقی، اعم از نسخ شرقی عربی، فارسی، ترکی، عبری، هندی، چینی، ژاپنی و …؛ معرفی یک یا چند نسخه از نسخه‌های خطی منحصر بفرد و بعضا نفیس موجود در مجموعه مؤسسه؛ مقاله / مقالات توصیفی یا تحقیقی در مورد استفاده و کاربرد تکنولوژی اطلاعات در حوزۀ نسخ خطی؛ و بالاخره نقد و معرفی کتب مرتبط با موضوعات مورد نظر مجله.
قطع مجله A4 است و هر شماره در 72 صفحه چاپ می‌شود. بیش از 270 نویسنده و محقق بین‌المللی در سرتاسر دنیا با این مجله همکاری می‌کنند که اکثر آنان در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و آرشیوهای کشورهای مختلف به کار اشتغال دارند. این مجله از سال 1995 تا 2006 م. به صورت فصلنامه (4 شماره در سال) و از سال 2007 تا کنون (2020)، دو شماره در سال منتشر می‌شود. طی 25 سال از آغاز انتشار این مجله، تعداد 74 شماره از آن منتشر شده است.
نکته قابل توجه آن است که در کشور روسیه (و کشورهای اتحاد جماهیر شوری سابق)، منابع و آثار فراوانی در حوزۀ شرق‌شناسی، اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی منتشر می‌شود. عمدۀ این منابع به زبان روسی نشر می‌یابد و بنابراین دایرۀ خوانندگان این آثار منحصر به کسانی است که با این زبان آشنایی داشته و به آن تسلط دارند. همین امر دایرۀ دسترسی متخصصان و علاقهمندان ناآشنا به این زبان در دیگر مناطق جهان را با محدودیت مواجه ساخته است. حال انتشار این مجله، به خصوص به زبان انگلیسی باعث شده تا مخاطبان بیشتری بتوانند به نتایج بررسیها و پژوهش‌های انجام شده پیرامون نسخ خطی شرقی و حوزۀ شرق‌شناسی در روسیه دسترسی داشته باشند.
این مجله به شماره رده Z108.M3 در کتابخانۀ ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی (از سال 1995 الی 2010) در دسترس قرار دارد.
جهت اطلاع خوانندگان، با مرور و بررسی شمارههای هر سال و مقالات منتشره در آن سال، سیاهه‌ای از عناوین مقالاتی که پیرامون مباحث اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی منتشر شده در فایل ضمیمه ارائه شده است.
جهت اطلاع از عناوین این مقالات کلیک کنید.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانۀ مجلس