میراث مکتوب- این کارگاه در دو جلسه، با حضور مجید جلیسه، نویسنده و پژوهشگر حوزه نسخ خطی و تاریخ چاپ کتاب‌های ایران و جمعی از مدیران، کارشناسان و محققان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، هشتم و نهم مهرماه 1404، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا (ع)، برپا شد.
مجید جلیسه، مدرس کارگاه در اولین جلسه، مطالبی با محوریت لزوم آشنایی کارشناسان کتابخانه با تکنیک‌های چاپ و معرفی این تکنیک‌ها به‌ویژه با تمرکز بر تکنیک چاپ چوبی، ارائه کرد.
وی با تأکید بر اینکه از دوره ایلخانی تا دوره قاجار، از تکنیک چاپ چوبی استفاده می‌شده است، به مشکلات این تکنیک و ضرورت پیدا کردن تکنیک‌ها و روش‌های آسان‌تری برای چاپ آثار توسط بشر، اشاره کرد.
اولین کتاب‌های چاپ سربی جهان
این پژوهشگر برجسته کشور در دومین جلسه این کارگاه نیز، با اشاره به اینکه اولین کتاب چاپی تاریخ‌دار جهان در سال 868 میلادی در چین منتشر شده است، گفت: اولین کتاب چاپی با حروف متحرک جهان نیز توسط «جیکجی» با تکنیک متحرک سربی در سال 1377 میلادی در کُره، چاپ شده است.
جلیسه ادامه داد: اولین کتاب چاپ حروفی در اروپا نیز، کتاب «انجیل چهل و دو سطری» بوده که با تکنیک متحرک سربی در سال 1455 میلادی در استرازبورگ، منتشر شده است.
وی بیان کرد: همچنین «صلوه السواعی»، اولین کتاب چاپ حروفی عربی در جهان بوده که در سال 1514 میلادی(919 قمری) در فانو ایتالیا، به چاپ رسیده است.
نقطه آغاز چاپ کتاب‌های فارسی
جلیسه اظهار کرد: کتاب «قانون» ابوعلی سینا، اولین اثر از میراث ایرانی بوده که در سال 1593 میلادی(1001 قمری) در رم، به چاپ رسیده است.
مدرس این کارگاه آموزشی همچنین گفت: کتاب «داستان مسیح»، یکی از اولین کتاب‌های چاپی فارسی در اروپا به‌شمار می‌آید که در سال 1638 میلادی در لایدن، به زیور چاپ آراسته شده است.
وی ادامه داد: کتاب «عناصر زبان فارسی» تألیف یوهان گریوز نیز، اولین کتاب چاپ فارسی در انگلستان بوده که توسط فیشرها در سال 1649 میلادی در لندن، منتشر شده است.
جلیسه با اشاره به انتشار کتاب «لغت وانقولی» توسط ابراهیم متفرقه در سال 1729 میلادی در استانبول، بیان کرد: کتاب «واژه‌نامه انگلیسی به فارسی» که توسط فرانسیس گلادوبن در سال 1779 میلادی در بنگال منتشر شده، اولین کتاب چاپی فارسی در هند، بوده است.
نخستین کتاب‌های چاپی در ایران
وی از کتاب «رساله جهادیه» که توسط میرزا عیسی قائم مقام فراهانی در سال 1817 میلادی(1233 قمری) در تبریز چاپ شده است، به‌عنوان اولین کتاب چاپی متحرک حروفی در ایران، نام برد که 15 ماه بعد در سال 1234 قمری نیز، توسط میرزا زین‌العابدین بن ملک محمد تبریزی، مجدد چاپ شده است.
مدرس کارگاه آموزشی، شهر تبریز را نقطه سرآغاز چاپ در کشور دانست و گفت: در ادامه، صنعت چاپ در شهرهای طهران، اصفهان و همدان، گسترش یافته است.
وی افزود: کتاب «محرق القلوب» اثر نراقی که در سال 1239 قمری منتشر شده است، اولین کتاب چاپ متحرک حروفی در طهران و کتاب «حسنیه» که در سال 1246 قمری چاپ شده، اولین کتاب چاپ متحرک حروفی در اصفهان، بوده است.
این پژوهشگر همچنین در دومین جلسه کارگاه، به تکنیک‌های چاپ در ایران در دوره هر کدام از پادشاهان قاجار اشاره کرد و از چاپ متحرک سربی و چاپ سنگی، نام برد.
منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی