میراث مکتوب- گنجینۀ منحصر به فردی از نسخ نفیس خطی شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی در مشهد و در کتابخانۀ وزیری یزد نگهداری می‌شود.
کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: مجموعۀ منحصر به فردی افزون بر 50 نسخه نفیس خطی شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی در گنجینۀ مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری می‌شود.
وی با بیان این مطلب گفت: قدیمی‌ترین نسخه شاهنامه در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی مربوط به قرن دهم هجری قمری است که توسط محمد کشتی به کتابت درآمده و سال 1311 شمسی توسط میرزا رضاخان نائینی وقف آستان قدس رضوی شده است.
سیدمحمدرضا فاضل هاشمی گفت: نسخه‌های خطی شاهنامه از لحاظ هنری بسیار نفیس هستند و تعدادی از آنها مصور و دارای مجالس رزم است.
دست‌نویس کم‌مانند شاهنامه فردوسی با 51 مجلس نگاره زیبا و دیدنی
کارشناس مسئول اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به نگهداری دست‌نویس کم‌مانندی از شاهنامه فردوسی با 51 مجلس نگاره (مینیاتور) زیبا و دیدنی که در دوره صفوی (1067 قمری) کتابت شده است، در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، گفت: این نسخه شاهنامه که به لحاظ دارا بودن مجالس نقّاشی ارزشمند از نفاست ویژه‌ای برخوردار است، در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکز آستان قدس در اختیار نسخه‌شناسان، شاهنامه‌پژوهان و پژوهشگران قرار دارد.
فاضل هاشمی گفت: این نسخه دارای 51 مجلس نقاشی ظریف و زیبا به الوان و زر و دارای چهار سرلوح و کتیبه مذهَّب و منقّش در آغاز و وسط هر جلد است.
وی با بیان این که میان سطرهای صفحه‌های آغازین، طلااندازی، تمام برگ‌ها جدول‌بندی به زر تحریردار و لاجورد، و کمندکشی به سیاهی تحریردار است، افزود: تاریخ کتابت این نسخه که به خط نستعلیق چهارستونه 25 سطری کتابت شده است، سال 1067 هجری قمری است.
وی اضافه کرد: تعداد اوراق آن، 560 برگ در اندازه 37 در 22 سانتی‌متر و دارای جلد مقوایی با عطف و گوشه تیماج است.
گفتني است که گنجينه مخطوطات آستان قدس رضوي با بيش از 100هزار دست‌نویس کهن (نسخه خطی)، شامل مصحف‌های شريف منسوب به ائمه اطهار علیهم‌السلام، قرآن‌هاي کتابت‌شده بر روي پوست آهو، كتاب‌ها و رساله‌های علمي، فرهنگی و هنری، جلدهاي نفيس روغني، معرّق و سوخت، مرقّع‌های هنري و …، غنيترين گنجينه دست‌نویس‌های کهن در منطقه و جهان اسلام به شمار ميآيد.
از بین نسخ خطی موجود در گنجینه مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی هشت هزار نسخه در موضوع ادبیات و مربوط به شاعران و نویسندگان بزرگ است.
نگهداری 30 شاهنامۀ کهن و مصور در کتابخانۀ وزیری یزد
همچنین بیش از 30 شاهنامۀ خطی و چاپ سنگی و نسخه‌هایی از دیگر آثار فردوسی نیز در کتابخانۀ وزیری یزد وابسته به آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
کارشناس نسخ خطی کتابخانه وزیری یزد ضمن بیان این مطلب به یکی از نفیس‌ترین شاهنامه‌های خطی این مرکز اشاره کرد و گفت: این نسخه در قرن سیزدهم قمری به خط نستعلیق بسیار ممتاز در 279 برگ 29 سطری کتابت و به دست حجت‌الاسلام سید علي محمد وزيري وقف کتابخانه شده است.
منوچهر آرسته اضافه کرد: نسخه نفیس دیگر در قرن یازدهم قمری به خط نستعلیق 29 سطری در 302 برگ کتابت و تمامی اوراق دارای جدول‌کشی به زر، زنگار، لاجورد و جدول داخل متن است. نسخه ارزشمند دیگر به در قرن دوازدهم به خط نستعلیق 19 سطری در 324 برگ کتابت گردیده است.
آرسته با بیان اینکه در کتابخانه وزیری به عنوان یکی از کتابخانه‌های بزرگ ایران، شاهنامه‌هایی مزین به مجالس تصویر نگهداری می‌شود، گفت: شاهنامه مصور چاپ سنگی معروف به «شاهنامۀ امیر بهادری» یکی از این آثار نفیس کتابخانه است که توسط خوشنویس برجسته خط نستعلیق، «محمد‌حسین عمادالکتاب» کتابت شده و با 49 تصویر به قلم نقاشان مشهور دورۀ قاجار همچون علي‌خان، محمد‌كاظم، حسين‌علي، مصورالملك تصویر‌سازی شده و طی سال‌های 1322 تا ۱۳۲۶ قمری در 4 مجلد در قطع سلطانی با 6 ستون 33 سطری در تهران منتشر شده است. نسخه دارای سرلوح بوده و در بخش پایانی آن، فرهنگ لغات قابل مشاهده است.
وی ادامه داد: شاهنامه چاپ سنگی مصور به خط «اوليا سميع محمد ابراهيم شيرازي» مشهور به «آقا» که در سال 1272 قمری در 4 مجلد در شهر بمبئی هند به چاپ رسیده است، از دیگر آثار این گنجینه است که دارای قطع رحلی بزرگ بوده و در انتهای نسخه فهرست سلاطین عجم و ایام سلطنت ایشان، فرهنگ الفاظ نادره و اصطلاحات غریبه شاهنامه آمده است.
آرسته به نگهداری دو اثر منسوب به فردوسی در این کتابخانه نیز اشاره کرد و گفت: یکی از آنها کتاب چاپ سنگی «یوسف و زلیخا» است که توسط محمد حسین تاجر کاشانی به خط نستعلیق کتابت و در قطع رقعی مشتمل بر 167 صفحه در سال 1317 قمری در تهران چاپ شده و مزین به تصویرهایی به قلم تصویرگران چیره‌دست دورۀ قاجار است. دیگری نیز «رستم‌نامه» مصور مشتمل بر 178 صفحه در قطع وزیری است که سال 1341قمری در چاپخانه اقبال در تهران منتشر شده است.
حکیم ابوالقاسم فردوسی سال 329 خورشیدی در روستای پاژ از توابع توس در خراسان دیده به جهان گشود و سال 416 خورشیدی در سن 78 سالگی چشم از جهان فرو بست و در همین مکان به خاک سپرده شد.
25 اردیبهشت‌ماه به پاس زندگی‌بخشی حکیم ابوالقاسم فردوسی به زبان فارسی به نام روز زبان فارسی و روز بزرگداشت فردوسی نامگذاری شده است.