میراث مکتوب- بی‌شک دکتر محمد معین (۱۳۵۰-۱۲۹۷) استاد زبان فارسی و پدیدآورنده فرهنگ معین از فضلای بزرگ ایران معاصر است. او پس از پایان تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیل در دارالفنون به تهران آمد و به تحصیل در دانشکده ادبیات پرداخت. در سال ۱۳۱۳ با نوشتن پایان‌نامه‌ای به زبان فرانسه در مورد شاعر فرانسوی «لوکنت دولیل» و در حالی که فقط ۱۶ سال سن داشت در رشته ادبیات و فلسفه به اخذ مدرک کارشناسی نایل شد. در ۱۳۱۴ به ریاست دانشسرای مقدماتی اهواز برگزیده شد. در سال ۱۳۲۱ با نوشتن رساله «مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی» به زبان فرانسه اولین کسی بود که در ایران به اخذ درجه دکترای ادبیات نایل می‌آمد. از چند دانشگاه خارجی درجه دکترای افتخاری داشت و عضو فرهنگستان ایران شد که ریاستش با ذکاءالملک فروغی بود. ریاست کمیسیون ادبیات سمینار جهانی تاریخ و فرهنگ ایران را برعهده داشت. در سمینار بین‌المللی (سومر) دانشگاه هاروارد و کمیته مجموعه کتیبه‌های ایران و کمیته تالیف فرهنگ پهلوی و انجمن خاورشناسان پاریس و انجمن فلسفی عضویت داشت.
آشنایی و علاقه معین با فرهنگ لغت‌نامه‌نویسی، اگرچه از دوران نوجوانی شکل گرفته بود، اما دیدار با سرپرست گروه باستان‌شناسی از کشور فرانسه، این علاقه را به عمل تبدیل کرد. دکتر معین، نخست به تصحیح لغت‌نامه برهان قاطع پرداخت و علاوه بر تحقیق در آن، اقدام به حاشیه‌نویسی و تکمیل آن کرد و این کتاب را در پنج جلد عرضه کرد. دومین گام مهم او تهیه فرهنگ فارسی بود. بیش از یک میلیون فیش مطالعه در کتابخانه‌های دنیا، بررسی دقیق فرهنگ‌های معتبر جهانی و حاصل تلاش بیست ساله معین و همکاری چهارصد نفر از دانشجویانش باعث شد تا فرهنگ فارسی معین در شش جلد منتشر شود که از منابع معتبر واژگان زبان فارسی است. از دیگر فعالیت‌های مهم او همکاری با علامه علی‌اکبر دهخدا، ادیب، لغت‌شناس، سیاستمدار و شاعر ایرانی بود. تاسیس «سازمان لغت‌نامه» در منزل دهخدا و دعوت از استادان و دانش‌پژوهان برای همکاری، باعث شد تا معین نیز به این مجموعه معرفی شود و با تشویق اساتید برجسته، این همکاری آغاز شد. عملکرد او در ارایه کتاب برهان قاطع، دهخدا را مطمئن کرد که فردی مناسب و مستعد برای مجموعه خود یافته است.
توانایی معین، آنچنان دهخدا را شیفته کرد که با آغاز بیماری‌اش، نظارت و بررسی مجلدات بعدی لغت‌نامه را برعهده او گذاشت و در نوشته‌ای به ورثه، وصیت کرد که تمامی فیش‌های چاپ نشده لغت‌نامه را به «عزیزترین دوست» او یعنی دکتر معین بدهند. معین حدود ده سال با دهخدا و همین مدت پس از او با «سازمان لغت‌نامه» همکاری موثری داشت. همچنین طبق وصیت نیما یوشیج، بررسی آثار او را برعهده گرفت. دکتر معین که سرآمد فضلای ایران معاصر بود به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، عربی و آلمانی تسلط کامل داشت و زبان‌های پهلوی، اوستایی و فارسی باستان و بعضی لهجه‌های محلی را خوب می‌دانست.
به واسطه پژوهش‌ها و تحقیقاتش، موفق به کسب مدال‌ها و نشان‌هایی شده بود که برای ارج نهادن و قدردانی از ارزش او به او اعطا می‌شد. مدال‌هایی چون جایزه عالی آکادمی ادبیات فرانسه، نشان درجه دوم سپاس در سال ۱۳۲۷، نشان هنر و ادبیات دولت فرانسه، نشان آکادمیک از رییس‌جمهور فرانسه، نشان لژیون دونور، نشان درجه دوم علمی در سال‌های ۱۳۱۶ و ۱۳۲۱ و… به عنوان تقدیر از جایگاه علمی و ادبی به معین اهدا شد. معین با تسلط علمی خود در کنفرانس‌های متعددی شرکت داشت. معین که حدود ۲۳ جلد کتاب تالیف کرد در آذر ۱۳۴۵ دچار سکته مغزی شد و حدود پنج سال در حال اغما به سر برد. معالجات در ایران و خارج نیز به نتیجه‌ای نرسید و سرانجام در ۱۳ تیر ماه ۱۳۵۰ آرامشی ابدی یافت و در آستانه اشرفیه گیلان به خاک سپرده شد.
ایرج افشار در خاطرات سفرش به ژاپن در وصف معین چنین می‌نویسد: «زندگی معین سراسر با سختی و سخت‌کوشی گذشت و عبرت‌آموز بود. دوران جوانی‌اش بی‌یاور بود. در فراگرفتن دانش رنج برخود هموار کرد. چون بالیده شد و به فنون ادب آراسته آمد در دانشگاه تهران میدان خدمت بر او گشاده بود. به ذوق و شوقی که در نهادش بود راه‌هایی جدید به جانب تحقیق پویید. نخستین ایرانی بود که توانست درجه دکترای ادبیات فارسی بگیرد و از همراهان خود پیش افتد. پس از آن دست از کار نکشید. چه دلیرتر شده بود و در کار خود پویاتر و استوارتر.»
محمود فاضلی
منبع: روزنامه اعتماد